اعتقادات
صوفیه قدیم دو کارکرد برای کرامت در نظر داشتند. اولین آنها اثبات مقام ولی بود و دومین کارکرد جلب اعتماد سالک برای قدم نهادن در وادی سلوک تحت ولایت ولی صاحب کرامت. ایشان در حالی این کارکردها را برای ولی در نظر داشتند که غافل از منشا رحمانی یا شیطانی کرامت بودند.
برخی از صوفیه با اعتقاد به اینکه انبیاء با استفاده از قدرت معجزه مردم را به راه راست هدایت میکردند، برای مشایخ خود دست به کرامتسازی زدند تا انتظار هدایتی که از مشایخ خود دارند را با قدرت معجزات انبیاء برابر جلوه دهند و از این راه مریدان را به سوی خود جذب کنند.
به نظر برخی کشف و شهود به دلیل وجدانی بودن، نیازی به معیار صحت یا بطلان ندارد، اما برخی دیگر به این مساله معترف هستند که باید کشف و شهود با قرآن و حدیث سنجیده شود و درصورت مطابقت، میتوان گفت کشف و شهود ذکر شده رحمانی است.
کرامت که در سالهای آغازین تصوف بدان توجهی نمیشد، با انحراف صوفیه از مبانی اولیه خود به موضوعی محوری و اساسی بدل گشت تا جایی که با بررسی تاریخی متون صوفیه میتوان تغییرات موضوع کرامت و کرامت سازی را به عیان مشاهده کرد.
برخلاف صوفیان امروزی، در بین صوفیه قدیم رسم بر آن بود که صاحب کرامت بهخاطر جلوگیری از اتهام خودستایی و تکبر، کرامات خود را از دیگران مخفی میکردند. اما صوفیان امروزی برای برتری جویی بر دیگران و نیز برای جذب مخاطبان عامی، دست به کرامت سازی برای خود کرده تا شاید به هدف پلید خود دست یابند.
صوفیه انحرافی در عقیده فنا بوجود آوردهاند که بواسطه آن به جای فنای در خداوند، باید در قطب یا مرشد فانی شد. چنین عقیدهای موجب میشود عملی که باید برای خداوند خالص باشد و هیچگونه شریکی در آن نباشد، آلوده به شرک شده و در عبادت خداوند شریک بوجود آید.
عقیده به صلح کل در میان صوفیه مشهور است. منشا اعتقاد صوفی به صلح کل، به وحدت وجود بازمیگردد. صوفی معتقد به وحدت وجود همه کثرات خارجی عالم را مظهری از مظاهر صفات یا اسماء الهی میداند، به همین جهت همه افراد را صرف نظر از نوع عقیده و تفکرش، منسوب به خدا میداند. این عقیده با اعتقاد به جهاد با کفار و دادخواهی مظلوم از ظالم در تضاد است.
با توجه به اینکه عدهای از صوفیه عشق مجازی را پلی برای رسیدن به عشق حقیقی تلقی میکنند، جای سوال است که اگر این راه درست است، چرا شارع دین مقدس اسلام، این راه را به همه معرفی نکرده است و تنها صوفیه باید از آن اطلاع داشته باشند و از این طریق به وصال خداوند متعال برسند؟
عشق الهی از اهداف اولیه صوفیه بوده، اما صوفیه با مطرح کردن عشق مجازی به عنوان پلی به سوی عشق حقیقی، این عقیده مقدس را به انحراف کشانده تا جایی که صوفیان با تمایل به عشق مجازی از عشق حقیقی باز مانده و حتی به انحراف کشیده شدند. تمایل به عشق مجازی در میان صوفیه از مسائلی است که بزرگان صوفیه درباره آن کتابها نوشتهاند.
برخی از صوفیه حالاتی که برای سالک پیش میآید را با تعابیر مختلف بیان کردهاند و به آن مواجید میگویند. از جمله آنها فنا، سکر و دلال است که هر کدام حال مخصوص به خود را داشته و در حالات خود عکسالعملهای متفاوتی از خود نشان میدهند. اما آیا این حالات مورد تایید دین اسلام هست یا نه؟
صوفیان نخستین تا قرن چهارم توجهی به مساله کرامت نداشتند و کرامات را فقط بعنوان گواهی برای یقین قلبی در سیر و سلوک تلقی میکردند. اما وقتی که صوفیه به شخص محوری روی آورد و توجه به اولیاء در میان صوفیه به مسالهای اساسی مطرح شد، انحرافات مبنایی ایشان کلید خورد و توجه ویژه به کرامات اولیاء از جمله انحرافات اساسی صوفیه شمرده شد.
برخی از صوفیه تکلیف را از خود ساقط دانسته و خود را مقید به زنجیرهای قوانین آداب شرع که به وسیله وحی بر پیامبر اسلام (ص) نازل شده است را جایز ندانسته، اما تبعیت بی چون و چرای صوفیان از اقطاب خود را مذمت نکرده و فقط طعنه به اهل شریعت زدهاند.
رقص سماع در میان بیشتر فرقههای صوفیه از جایگاه خاصی برخوردار است. برخی از بزرگان صوفیه همچون غزالی ارزش سماع را تا آن حد بالا بردهاند که معتقدند تاثیر سماع برای برخی از صوفیه بیشتر از قرآن است. شاید توجه به چنین معتقداتی در میان صوفیه موجب شده است که فقها مردم را از سماع منع کنند.
صوفیه وجد را حالتی غیر ارادی میداند که برای همه حاصل نمیشود. ولی به خاطر آنکه همه از این حالت برخوردار شوند، اعمالی را برای ایجاد وجد تعریف کردهاند که از جمله آن سماع است. درنتیجه سماع همچون کوکی است که درویش برای رسیدن به وجد به آن مشغول میشود.