معنویت دینی بدون اهتمام و التزام به مناسک شرعی خیالی بیش نیست، اما برخی مدعیان وصول به حقیقت، خود را از شریعت بی نیاز دیده و بدون طی مسیر، خود را به مقصد و مقصود رسیده می دانند که این رویکرد نادرست در نتیجه نوع نگرش به جهان پس از مرگ و خلأهای اعتقادی و نگاه اعراضی و یا گزینشی به کتاب و سنت و فهم نادرست از آنها می باشد.

فرقه اهل حق مسلک خود را یکی از سلسله های عرفانی شریعت محمدی می دانند و توحید را از اصول پنج گانه اعتقادی خود به شمار می آورند اما درباره خداوند دچار انحراف شده و دیدگاهی برخلاف آموزه های توحیدی اسلام دارند و به خداوند نسبت ناروای تشبیه و تجسیم داده و قائل به جسمانیت ذات الهی شده اند؛ در حالی که از نظر اسلام خداوند منزه ازهرگونه تشبیه و تجسیم است.

در جریان موسوم به "مکتب" که توسط "نورعلی الهی" بَنا نهاد شد، شواهدی دال بر کتک زدن وآسیب فیزیکی به مریدان توسط پیر و بزرگ آن جریان، به اسم تنبیه و اسباب طی طریق وجود دارد. وجود این افکار تند زمینه‌ساز بروز ترورهای درون تشکیلاتی و بیرونی برخی از پیروان و مریدان نورعلی الهی بوده است.

اکثر اندیشه‌ها و باورهای اهل حق چنان با افسانه‌سازی و نقل‌های اساطیری همراه بوده است که در باور بسیاری از پژوهشگران و منتقدان این فرقه، اهل حق مسلکی است که بر پایه افسانه‌سازی و خرافه‌گویی استوار است. اما پیروان و سرسپردگان مسلک اهل حق که مسیر تعصب کورکورانه را پیش گرفته‌اند، از دیدگاه مذکور برآشفته شده و آن را قبول ندارند.

با بررسی منابع مطالعاتی فرقه اهل حق متوجه می‌شویم که پیروان این فرقه به "مسخ " قائل هستند و معتقد هستند که روح و روان برخی از سرسپردگان این مسلک به جسم گاو، گوزن، مار و مور و سایر حیوانات، درآمده‌اند. برخی از اندیشمدان این فرقه القاء می‌کنند که مسخ ریشه در قرآن دارد و حال آنکه حقیقت مسخ قرآنی با آنچه اهل حق و سایر قائلین به دونادون و تناسخ می گویند، فرق می‌کند.

پیروان فرقه اهل حق قائل هستند که یکی از حکمت‌های دونادون، دریافت مجازات اعمال و کردار ناپسند و پاداش کردار نیک است. به این صورت که انسان هزار و یک جامه عوض می‌کند و با گردش در جامه‌های مختلف جزای اعمال گذشته خود را می‌بیند. بنابراین اگر در دنیا دچار گرفتاری و رنج و مشقتی می‌شود به خاطر اعمال گذشته است.