پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شب قدر با برکت‌ترین و پررمز و رازترین شب‌ها در گردونه زمان است که خداوند در قرآن کریم آن را شبی پربرکت دانسته و ارزش آن را برتر از هزار ماه بیان کرده است. حال برای کسانی که در پی درک این شب پرفضیلت هستند، سؤال است که شب قدر در کدامیک از شب‌های ماه رمضان قرار دارد؟ 

با کنار هم قراردادن برخی از آیات قرآن کریم معلوم می‌شود که شب قدر در ماه رمضان قرار دارد. اما اینکه شب قدر در کدامیک از شب‌های ماه رمضان قرار دارد در قرآن کریم به آن تصریح نشده است.

این کتاب آسمانی ماه رمضان را ماه نزول خود  معرفی و می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ؛[بقره/185] ماه رمضان كه در آن قرآن فرود آمد». از این آیه می‌توان دریافت كه قرآن كریم در ماه مبارك رمضان نازل شده است. از سوی دیگر در آیه اوّل سوره قدر می‌خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ؛[قدر/1] ما آن [قرآن‌] را در شب قدر نازل كردیم.» از کنار هم قراردادن این دو آیه، به دست می‌آید كه شب قدری که قرآن نیز در آن نازل شده در ماه مبارك رمضان قرار دارد. [1]

اما در خصوص اینکه شب قدر در کدامیک از شب‌های ماه رمضان قرار دارد، قرآن کریم سخنی نگفته است و روایاتی كه از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در خصوص تعیین شب قدر نقل شده، به پنج دسته قابل‌ تقسیم هستند:

دسته اول: روایاتی كه شب قدر را در یکی از شب‌های دهه آخر ماه رمضان می‌دانند. [2]

دسته دوم. روایاتی كه می‌گویند: شب قدر را در یكی از سه شب: نوزدهم، بیست ویكم و بیست و سوم بجویید. [3]

دسته سوم. روایاتی كه می‌گویند: شب قدر، در یكی از دو شب بیست و یكم و بیست و سوم است. در روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) درباره شب قدر سؤال شد حضرت فرمود: در دو شب است: شب بیست و سوم و بیست و یكم؛ روای می‌گوید از حضرت پرسیدم که یکی از این دو شب را برایم تعیین کن. حضرت فرمود: چه عیبی دارد كه در دو شبی كه شب قدر یكی از آن دوست، اعمال را بجا آوری؟ [4]

دسته چهارم. روایاتی كه شب بیست و سوم را، شب قدر می‌دانند. در روایتی از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) می‌خوانیم: شب قدر، شب بیست و سوم است. [5]

در روایت دیگری می‌خوانیم که شخصی به نام عبدالله بن اُنَیس جُهَنی نزد پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای پیامبر خدا! من مردی هستم كه خانه‌ام دور است. یك شب را دستور بده كه بیایم و در مدینه بمانم؛ حضرت فرمود: «اِنزِل لَیلَةَ ثَلاثٍ وعِشرینَ؛ [۶] شب بیست و سوم بیا»

دسته پنجم. روایاتی كه دلالت می‌كنند بر این كه شب‌های نوزدهم، بیست و یكم و بیست و سوم، هر كدام به‌گونه‌ای در تعیین سرنوشت انسان‌ها و امور آنان نقش دارد؛ ولی نقش اساسی و نهایی، مربوط به شب بیست و سوم است. در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) می‌خوانیم: «مُقَدَّر شدن (سرنوشت)، در شب نوزدهم است و محكم ساختن، در شب بیست و یكم و امضا (حتمی سازی)، در شب بیست و سوم.» [7]

نکته‌ای که در پایان لازم به ذکر است این است که گرچه در روایات برخی شب‌های ماه رمضان به‌صورت احتمالی به‌عنوان شب قدر معرفی شده‌اند و احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم از همه بیشتر دانسته شده، اما به جهت مصالحی شب قدر به‌صورت قطعی معین نشده است.

یکی از مصلحت‌هایی که برای عدم تعیین دقیق شب قدر در روایات آمده، این است که اگر یک شب به‌صورت قطعی تعیین می‌شد، مردم به همان یک شب اکتفا می‌کردند و خود را از فیض عبادت در شب‌های دیگر محروم می‌کردند و لذا برای اینکه مردم فرصت و مهلت بیشتری برای عبادت داشته باشند این شب به‌صورت قطعی مشخص نشده است.

در روایتی می‌خوانیم که از حضرت علی (علیه‌السلام) در خصوص شب قدر سؤال شد حضرت فرمود: «خداوند به خاطر کمک‌ کردن و مهلت‌ دادن به شما آن را از شما می‌پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام می‌كرد، در همان شب عمل می‌كردید و در غیر آن شب، عبادت را ترك می‌كردید». [8]

پی‌نوشت:

[1]. آیت‌الله مصباح یزدی، قرآن‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۰ ش، ج‌۱، ص ۹۰.

[2]. كلینی، محمد بن یعقوب، كافی، تهران،‌دار الكتب الإسلامیة‌، ۱۴۰۷ه ق‌، ج‌۴، ص ۱۵۷.

[3].طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش، ج‌۱۰، ص۷۸۷.

[4].همان.

[5]. سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‌، ۱۴۱۵ق، ج‌۱، ص ۳۷۵.

[6].عبدالرزاق صنعانی، المصنف، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص ۲۵۰.

[7].كلینی، محمد بن یعقوب، كافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة‌، ۱۴۰۷ ه ق‌، ج‌۴، ص۱۵۹.

[8]. علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، سال ۱۴۰۴ ه ق، ج‌۹۴، ص۵