پیدایش اهل حق
از مباحث جدی و چالش یرانگیز در فرقه اهل حق، اختلاف نظرها در تاریخ شکل گیری این فرقه است، به گونه ای که نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای این موضوع مشخص نمود.
برخی از پیروان آیین یارسان، ظهور و تجلی حق‌تعالی را منشأ پیدایش "دین حقیقت" تلقی کرده‌اند در حالی که تاریخ ظهور دین، به تاریخ آفرینش انسان بازمی‌گردد. با آفرینش حضرت آدم ابوالبشر (علیه‌السلام) نزول دین از ناحیه خداوند متعال برای هدایت و تکامل انسان آغاز گردید و با ظهور شریعت محمدی (صلی‌الله علیه وآله) پایان پذیرفت.
«تجلی ذات خداوند» در برخی از انسان‌ها یکی از اصلی‌ترین عقاید فرقه اهل حق است. بنا بر اندیشه اهل حق، «بهلول» دومین تجلی اعظم ذات الهی است که بنیان‌گذار افکار و عقاید اهل حق است. این اندیشه ادعای دین مستقل اهل حق که قبل از اسلام وجود داشته است را باطل می‌کند.
اهل حق علیرغم اینکه معتقد است که همه ادیان در مسیر خدا زندگی می‌کنند، رستگاری، وصول به‌حق، رسیدن کمال و سعادت را مشروط به گرویدن به آیین یارسان می‌دانند و سیاست جذب افراد غیر یارسانی برای برقراری تشکیلات اهل حق موردتوجه بزرگان و بنیان‌گذاران این فرقه بوده است.
در فرقه اهل حق چهار اصل اخلاقی راستی، پاکی، نیستی و ردا وجود دارد که از آنها به "ارکان یاری" تعبیر می‌شوند. برخی از نویسندگان اهل حق با توجه به وجود سه اصل" گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک" در دین زرتشت، سعی در مرتبط دانستن اهل حق به زرتشت دارند و حال آنکه این اصول اخلاقی در همه ادیان آسمانی وجود دارد.
برخی از پیروان فرقه اهل حق پیدایش آیین یارسان را مربوط به عالم الست می‌دانند و طبق این اعتقاد آیین یارسان را کهن‌تر و مقدم بر همه ادیان قلمداد می‌کنند و برای ادعای خود به آیه شریفه 172 سوره مبارکه اعراف استناد می‌کنند.
برخی از نویسندگان اهل حق که بر طبل استقلال اهل حق از سایر ادیان می‌کوبند وجود اسم بزرگان ادیان دیگر را در کلام‌های خود بر اساس تناسخ می‌دانند در حالی‌که بسیاری از بزرگان این فرقه دارای تحصیلات اسلامی بوده‌اند و خود را مسلمان معرفی کرده‌اند.
طرفداران استقلال اهل حق از ادیان الهی دیگر مخصوصاً اسلام، می‌گویند که اهل حق قبل از اسلام وجود داشته است و حال‌آنکه هیچ شاهدی بر این ادعا در کتب‌های ملل و نحل از آن یافت نمی‌شود و لوازم آن آیین، اعم از کتاب و منابع آیینی وجود ندارد.
برخی از پیروان و صاحب‌قلمان تازه‌کار اهل حق، این آیین را دین مستقل قبل از اسلام معرفی می‌نمایند؛ حال‌آنکه در هیچ کتاب ملل ونحلی اسمی از این آیین نیست و از طرفی در تناقض‌گوئی آشکار ایشان پیشینه اهل حق را قبل از اسلام می‌دانند و بعد اظهار می‌کنند که ظهور و بروز آن را در عصر حضرت علی (علیه‌السلام) است!
یکی از شخصیت‌های متاخر در فرقه اهل حق که بسیار مورد توجه و احترام است "شیخ امیر قزوینه" است که در قرن دوازدهم هجری در روستای قزوینه در شهرستان کنگاور در گذشت. از شیخ امیر دفتری حاوی عقاید باطل اهل حق به جای مانده است.
همانطور که مشهور است، عقاید آیین یارسان دنباله عقاید غالیان است که تحت تاثیر پاره ای از باورها و اعتقادات ادیان باستانی بوده، در طول قرون گذشته با تغییر و تحولاتی به شکل امروزی درآمده است. این نوشتار تاکید دارد که سنگ زیرین ساختار مجموعه عقاید و اصول تشکیلات سازمان آیین یارسان براساس "ظهورات ذات"، "حلول"، "تناسخ" می باشد.
درباره تاریخ پیدایش فرقه‌های اهل حق اختلاف‌نظر وجود دارد و دراین‌باره مدارک مستندی در دست نیست. در کتاب‌های قدیمی که تا قرن پنجم نگاشته شده، نامی از اهل حق دیده نمی‌شود. اگر ملاک اهل حق بودن را صرفاً غلو درباره امام علی (علیه‌السلام) بدانیم در این صورت، تاریخ پیدایش این فرقه به زمان امام علی (علیه‌السلام) می‌رسد زیرا در زمان آن حضرت...
درباره اینکه مؤسس اهل حق چه کسی است، میان همگان اختلاف است. برخی مؤسس اهل حق را بنيامين (جبرئیل) می‌دانند و برخی دیگر نصیر را مؤسس اهل حق می‌دانند و برخی دیگر، بهلول ماهی را و برخی نيز بابا خوشین لرستانی و عده زیادی مؤسس این فرقه را سلطان اسحاق می‌دانند. در این مقاله سعی شده درباره بنیامین و نصیر...
فرقه اهل حق چنان منشأ خود را گم کرده است که هر مسلکی آن را از خود دانسته و حتی برخی از رهبران اهل حق هم خود را گاهی مسلمان و گاه دارای دینی جدا از اسلام معرفی می‌کنند که در اینجا نمونه ای از این اقوال را می‌آوریم. ابن عبری، نصیریه را فرقه شیعه غالی ذکر می‌کند. و ارنست رنان نصیریه را مصغر نصارا (مسیحیان کوچک) می‌داند. مورخان معاصر...