پیدایش اهل حق
به عقیده برخی فرقه اهل‌حق به دلیل باطنی بودن عقایدشان، داشتن سبیل، خانقاه، عقیده به حلول و تناسخ و ساقط دانستن تکلیف، مرید و مراد داشتن و ذکر که از خصوصیات فرقه صوفیه است را می‌توان یکی از این فرقه‌ها محسوب نمود که با استفاده از تقیه تا کنون وجود خود را حفظ کرده‌اند. لذا به عقیده قائلین به تشابه فرقه اهل‌حق به صوفیه، قبل از پرداختن...
به عقیده برخی صوفیه تعصب به دین خاصی ندارند، چنان‌چه در قرن حاضر نیز نویسندگانی نظیر جبران خلیل و جرج جرداق مسیحی نیز با آن‌که امام علی(علیه السلام) را ستوده‌اند، ولی عقیده دارند که انسان به دین خاصی ملزم نیست و هر دینی داشته باشی کافی است، لذا بر دین مسیحیت باقی مانده‌اند. شهید مطهری آیه زیر را به عنوان دلیل باطل بودن این عقیده آورده...
در مورد تاریخ پیدایش فرقه اهل‌حق مطلب مستند و استواری در کتب تاریخ ملل و نحل در دست نیست. با این حال برخی نویسندگان هوادار یا متمایل به این فرقه برآنند که تاریخ پیدایش این فرقه به قرن دوم باز می‌گردد و در قرن هفتم و هشتم هجری تجدید حیات یافته است. لیکن به گواهی بزرگان اهل‌حق ادعای تاریخ دقیقی برای ظهور این فرقه ادعایی کذب و بدون استناد به منبعی قابل اعتناست...
از مجموعه کتابهای مهم در فرقه اهل‌حق، از نامه "سرانجام" می‌توان نام برد. به مجموعه کتاب‌ها و رساله‌های دینی اهل‌حق که در قرن هشتم هجری قمری توسط سلطان اسحاق و یارانش به رشته تحریر در آمده، کلام یا خزانه یا سرانجام گویند. اهل‌حق دفترهای خود را از دیگران مخفی نگاه می‌دارند. از نظر ایشان این دفترها به زبان اشاره نوشته شده و کسی نمی‌تواند این زبان را...
بنا به شواهد و قرائن موجود در اهل‌حق، ساماندهی اهل‌حق از اقدامات سلطان اسحاق نبوده است. بلکه بعدها توسط پیروان کاردان اهل‌حق، با استفاده از مقبولیت عام سلطان اسحاق ...
بنا بر روایات اهل‌حق شیخ زاهد گیلانی به مرید خود شیخ صفی الدین اردبیلی فرمان داده است تا از محضر سلطان اسحاق نیز استفاده برد. داستان‌هایی درباره ارتباط سلطان و شیخ صفی در بین اهل‌حق رواج دارد...
از تاثيرگذاران فرقه اهل‌حق دراويش هستند. از متون اهل‌حق برمی‌آید که بنیانگذاران اين فرقه نخستین بار در کوهستان‌های مناطق لک نشین و کرد نشین در شمال استان لرستان و در استان کرمانشاه ظهور کرده‌اند. آنها زندگی درویشانه‌ای داشته و خود را قلندر می‌نامیده‌اند، گویا این جماعت درویش آلات موسیقی با خود داشته و ذکر حق را از آن می‌جسته‌اند. درویشان شعاری شبیه اهل ملامت داشته و به طور کلی از قیود آداب شریعت رسته بودند.
يکي از درويشاني که بنا بر نامه سرانجام در اواخر قرن سوم هجري، اين مسلک را تبليغ مي‌کرده، شاه فضل ولي است. از نظر اهل‌حق وي نيز مظهر الوهيت بوده و ياران چهارگانه‌اش که به چهار درويش شاه فضل مشورند عبارتند از 1-منصور(حلاج) 2-زکريا 3-نسيمي 4-ترک تبريز. از ميان ياران شاه فضل تنها نام منصور حلاج را در تذکره‌ها مي‌توان يافت.
در ميان کردها يک طبقه ايراني ديگر هم هست که گوران-زازا نام دارد، که يکي از ايلهاي بزرگ و قديمي کرمانشاه و سنندج و اقشار آذربايجان است. اين گوران در استان کرمانشاه پيرو مذهب اهل‌حق مي‌باشد و بيشتر متون ديني اين مذهب به گويش گوراني است. برای مطالعه تاریخ دینی اهل‌حق پیش از بررسی زندگانی و عقاید بزرگان و بنیانگذاران آن، باید به خصوصیات مردمی که اهل‌حق در بین آنها بوجود آمده نظر بیفکنیم.
در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) به سبب وجود برکت ایشان در بین مسلمین، اختلاف فاحشی میان ایشان بوجود نیامد. اولین اختلاف بین مسلمین در مساله جانشینی پیامبر(صلی الله علیه و آله)، بلافاصله بعد از رحلت ایشان پدید آمد که بعدها در کتب متکلمین شیعه و سنی بحث‌های زیادی درباره آن درگرفت.در زمان خلافت حضرت امیر(علیه السلام) عبدالله ابن سبا که تازه مسلمان یهودی الاصل بود، درباره آن حضرت قائل به الوهیت شد و حضرت را "خدا" خواند. عبدالقادر بغدادی می‌نویسد که:
اهل‌حق به دو گروه از فرشتگان مقرب الوهیت یعنی هفتن و هفتوانه معتقد است. ایشان خصوصیات ظاهرا متناقض با هم دارند و حتی در افسانه‌های اهل‌حق دشمنی هفتوانه با هفتن به ثبت رسیده است. این اعتقاد با باورهای بومی آسیای غربی خصوصا عقاید بین النهرینی متناسب است.
جهت تحقیق در هر رشته‌ای آشنایی با منابع و مکتوبات دسته اول آن رشته از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این نوشتار سعی شده است تا منابع دسته اول فرقه اهل‌حق بصورت مختصر معرفی گردد. در فرقه اهل‌حق این مآخذ به سه دسته تقسیم می‌شوند که به ترتیب مآخذ ترکی و کردی، مآخذ فارسی و مآخذ شفاهی هستند.
تمامی آثار اهل‌حق مربوط به دوران اسلامی و منسوب به سده‌های سوم تا سیزدهم هجری است. اما عقاید و آیین‌های اهل‌حق، بر اساطیر و افسانه‌هایی استوار است که هسته‌های مرکزی آنها از اعصار کهن سرزمین ایران غربی باقی مانده است. لایه‌هایی از باورهای این منطقه در دوران اسلامی، در اساطیر و افسانه‌های ایشان دیده می‌شود که به بررسي برخي از آنها مي‌پردازيم.
از مجموعه کتابهای مهم در فرقه اهل‌حق از "نامه سرانجام" می‌توان نام برد که در قرن هشتم هجری قمری توسط سلطان اسحاق و یارانش به رشته تحریر در آمدهاست. سرانجام دارای شش بخش یا جزو است به نامهای: بارگه بارگه، دوره هفتوانه، گلیم و کول، دوره چهل‌تن، دوره عابدین و خرده سرانجام.