پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اقطاب دراویش گنابادی علی‌رغم ادعای عدم دخالت در شریعت، بارها خلاف ادعای خود عمل کردند. چنانچه محمد اسماعیل صلاحی که ادعای قطبیت در فرقه گنابادیه را دارد به‌مانند اقطاب سلف خود در مسئله رؤیت هلال ماه که یک مسئله شرعی و از احکام دینی است، دخالت کرده است. محمد اسماعیل صلاحی قائل به این شده است که برای مشخص کردن روز عید فطر نیازی به رؤیت هلال ماه نیست و این کار باید توسط محاسبات نجومی انجام گیرد. درحالی‌که آیات و روایات زیادی در حجیت رؤیت هلال وارد شده است. در قرآن، آیاتی وجود دارد که به اعتبار و حجیت رؤیت هلال، در تشخیص ابتدای ماه، دلالت می‌کنند. چنانچه خداوند متعال می‌فرماید: «یسئلونک عن الأهلّة قل هی مواقیت للناس و الحج [بقره / 189] از تو درباره هلال‌های ماه می‌پرسند، بگو: برای آن است که مردم وقت کارهای خویش و زمان حج را بشناسند».

در احادیث صحیحی که ذیل این آیه وارد شده، به‌صراحت، از اعتبار رؤیت هلال و معیار بودن این راه، برای صوم و افطار، سخن گفته شده. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «جعل الله الأهله مواقیت للناس، فصوموا لرؤیته وافطروا لرؤیته [1] خداوند، هلال‌ها را برای تشخیص اوقات مردم قرار داده، پس با رؤیت آن، روزه بدارید و روزه بگشایید». امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «صم حین یصوم الناس وافطر حین یفطر الناس فان الله جعل الاهله مواقیت [2] زمانی که مردم روزه می‌دارند، تو هم روزه بدار و زمانی که مردم روزه می‌گشایند، تو هم روزه بگشا؛ زیرا خداوند هلال‌ها را برای تشخیص اوقات قرار داده است».

در احادیث متواتر بسیاری، رؤیت هلال، موجب روزه و افطار دانسته شده است. در حقیقت، این روایات، رؤیت را راه اثبات هلال ماه رمضان و شوال معرفی می‌کند و روزه و افطار کردن را به رؤیت مترتب می‌داند. پس، بر پایه این احادیث، هرگاه هلال ماه، به وسیله رؤیت ثابت گردد، آغاز یا پایان ماه نیز ثابت می‌شود. درنتیجه، اگر آغاز یا پایان ماه، یا یکی از روزهای خاص آن، موضوع حکم شرعی باشد، با تحقق رؤیت هلال، حکم شرعی نیز ظهور می‌یابد.

این نظریه محمد اسماعیل صلاحی دقیقاً خلاف نظر و دیدگاه ائمه اطهار (علیهم السلام) است. چنانچه امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «اذا رأیتم الهلال فصوموا و اذا رأیتموه فافطروا و لیس بالرأی و لا بالتظّنی ولکن بالرؤیة [3] هرگاه هلال ماه را دیدید، روزه بدارید و روزه بگشایید هلال با رأی منجمان و گمان ثابت نمی‌شود، بلکه با رؤیت هلال، ثابت می‌شود».

به این نکته نیز باید توجه کرد که به هیچ وجه نمی‌توان گفت این احادیث و مانند آن، دلالت دارند که هلال ماه، جز با رؤیت، اثبات نمی‌شود؛ زیرا احادیث صحیح و متواتری نیز به‌صراحت دلالت می‌کنند که راه‌های دیگر، مانند گذشت سی روز و بیّنه و… در ثبوت هلال معتبرند. اما اینکه بخواهیم فقط با محاسبات نجومی و تقویمی اول ماه را ثابت کنیم نه‌تنها در روایات به آن اشاره نشده بلکه همان‌طور که گفته شد با آن مخالفت نیز شده است.

پی‌نوشت:

[1]. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، نشر دارالمعرفه، بیروت ج ۲، ص ۲۳۲
[2]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، نشر دارالتعارف، بیروت، ج ۴، ص ۱۶۴
[3]. العاملی، محمد بن الحسن الحر (شیخ حر عاملی)، وسائل الشیعه، نشر داراحیاء التراث العربی، بیروت، ج ۷، ص ۱۸۲