پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ همانطور که مشهور است، عقاید آیین یارسان دنباله عقاید غالیان است که تحت تاثیر پاره ای از باورها و اعتقادات ادیان باستانی بوده، در طول قرون گذشته با تغییر و تحولاتی به شکل امروزی درآمده است.
این نوشتار تاکید دارد که سنگ زیرین ساختار مجموعه عقاید و اصول تشکیلات سازمان آیین یارسان براساس "ظهورات ذات"، "حلول"، "تناسخ" می باشد.
تبیین این اصول، به منزله کلید گشودن راز محتوای کلام ها و دفاتر منظوم است که در معرفی ماهیت این آیین، کاربردی اساسی دارد. زیرا بدون شناخت و بررسی این اصول معنا و مفهوم بخش مهمی از منابع درون مذهبی که ماهیت این آیین به آنها گره خورده است و به دست نمی‌آید و قضاوت‌ها هم‌چنان در مقابل هم صف‌آرایی می‌کنند.
ظهور ذات مبنای تاریخ پیدایش آیین یارسان
از آنجا که بعضی از پژوهش‌گران منابع اولیه را در اختیار نداشته، یا اصول و مبنا و زیرساخت‌های این آیین را درست فهم نکرده‌اند، به زعم آنان تاریخ پیدایش آیین یارسان در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است؛ لذا در آثار موجود در این باب‌ آرایی گوناگون و گاه متضاد را نشان می‌دهند.
اما علل پراکندگی یا تضارب آراء درباره تاریخ پیدایش اهل‌حق عبارتند از:
1- عدم ارتباط با محتوای کلام‌ها و دور ماندن از دریافت رموز دفاتر یارسان، نویسندگان را با ابراز نظرات گوناگون سوق داده است.
2- پژوهش‌گران ادیان و مذاهب در تعیین و تبیین تاریخ پیدایی ادیان، مذاهب و فرق، طبق معمول در خصوص منابع تاریخی و روایات وارده به کاوش پرداخته، به استناد مدارک موجود درباره ادیان و مذاهب، یافته‌های علمی را ارائه می کنند، لذا دو مبنای متفاوت در این باب وجود دارد. بدیهی است که نتایج پژوهش بیانگر آرای گوناگون خواهد بود.
بدیهی است که آرای نویسندگانی که با استناد به مبانی متون دفتری و کلامی، تاریخ آن را فراتر از زمان آفرینش عالم طبیعت می‌دانند با آرای کسانی که آن را فرقه یا مسلکی انشعابی از غلات می‌دانند و نیز با آرای گروهی که آن را وابسته و مرتبط با ادیان باستانی یا آن را آیینی مستقل می‌دانند، متفاوت می‌باشد. زیرا مبنای هر کدام متفاوت از دیگری است. به همین جهت پنداشته‌اند که تعیین تاریخ پیدایش اهل‌حق بسان قله‌ای صعب‌العبور است که کسی یارای رسیدن و صعود به آن را ندارد. مبنای پیدایش آیین یارسان از نظر اهل‌حق "ظهورات ذات حق" می‌باشد.[1]
تحلیل:
اینکه به گواهی نویسنده سطور بالا، ظهور ذات مبنای تاریخ پیدایش آیین یارسان است، مطلبی است که از دفاتر این آیین برداشت شده است، و حال آنکه به گواهی منابعی که درباره آیین یارسان تحقیق کرده‌اند، این منابع توسط یاران سلطان اسحاق در قرن هشتم، تدوین و جمع آوری شده است. لذا در این باره گفته شده: «کلام خزانه، مجموعه کتاب ها و رساله هایی است که در قرن هفتم و هشتم هجری توسط رهبران و بزرگان اهل حق تدوین شده و دارای شش بخش یا جزء است. »[2] و نیز گفته شده «بارگه بارگه شامل ۷۲بند است که توسط ۷۲ پیر سروده شده و درباره فرود آمدن بارگاه های ذات الهی، و گردش ارواح فرشتگان در پیکره پیامبران و پادشاهان و سرداران ایران می باشد.»[3]
 بنابراین ادعای پیدایش آیین یارسان همزمان با ظهور ذات حق، مطلبی است که پیروان این آیین به آن اشاره کرده‌اند و تاکنون اتفاق نظری بر این مطلب در میان غیر از پیروان این آیین به وجود نیامده است، لذا هر چند این مساله در متون اهل‌حق امری انکار ناپذیر است، ولی دلایل محکمی غیر از متون اهل‌حق بر آن اقامه نشده است. بنابراین مطلب مذکور با وجود تلاش و زحمات زیادی که نویسنده و استاد محترم برای آن کشیده‌اند، فقط تاکید درون فرقه‌ای را همراه خود دارد و به همین منظور اتقان مطلب برای غیر از پیروان این آیین، سست و ضعیف است.
نتیجتا درباره تاریخ پیدایش آیین یارسان، همچنان ابهاماتی مطرح است که هنوز با شواهد بیان شده، مرتفع نگردیده است.

پی‌نوشت:
[1]. رستمی منصور، بازشناسی آیین یارسان، موسسه فرهنگی قرآن و عترت رسالت، قم، 1392، صص 59 و 60
[2]. نامه سرانجام كلام خزانه ، صفى زاده (بوره كه ئى) ، صديق ؛ انتشارات هيرمند ، تهران ، 1375 ، ص۲۰ـ۲۱
[3]. دانشنامه نام آوران يارسان ، صفى زاده (بوره كه ئى) ، صديق ؛ انتشارات هيرمند ، تهران ، 1376، ص۱۵