پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در باورهای آیینی فرقه اهل حق، عقیده به مجازات اعمال در زندگی تناسخی و بازآیی روح در دنیا در کالبد جدید که از آن به «دونادون» تعبیر می‌شود که مورد تأکید متون کلامی این فرقه قرار گرفته است. [1] گرچه این نگرش، معاد را بسیار کم‌رنگ می‌نماید؛ با این وجود، باز وجود یک محشر کلی در آثار کلام خوان‌ها و نویسندگان فرقه اهل حق مطرح است و در دفاتر برای دریافت پاداش در قیامت توصیه به اعمال خیر برای داشتن زندگی بهتر در دون‌های بعدی دیده می‌شود.

«ای کردار داران کردار و گیره         نه روز حساو تیری ضد تیره» [2]

ترجمه: ای نیکوکاران به اعمال نیک روی آورید که نجات‌بخش است روزی که به حساب‌ها رسیدگی می‌شود هر عملی صد برابر پاداش دارد.

القاصی در کتاب آیین یاری در این رابطه اظهار داشته است که مردم یارستان علاوه بر مکافات بعد از مرگ به یک محشر کلی نیز معتقد بوده و آن زمانی است که این جهان طبق مشیت الهی دگرگون گشته و به حساب‌ها رسیدگی می‌گردد و آنهایی که در اثر گردش‌های متعدد جسمی هزار دوره قادر نبوده‌اند، روح خود را از آلایش‌های زشتی برهانند و به‌سوی نیکی گرایش یابند، به تناسب زشتی‌ها کیفر سخت خواهند دید و مردمانی که به طرف درستی و پاکی رفته، به نسبت زیادی که در دفتر یاری صد برابر ذکر شده پاداش می‌بینند. [3]

نکته: در بحث فرجام زندگی انسان و زندگی پس از مرگ، نوعی تناقض‌گویی در آثار نویسندگان و کلام سرایان فرقه اهل حق دیده می‌شود؛ زیرا از یک طرف بهشت و جهنم را در همین جهان دانسته و بر این باور هستند که ارواح انسان‌ها پس از مرگ دوباره به بدن‌های انسانی و یا حیوانی ملحق می‌شوند و آدمی نتیجهٔ اعمال خود را در دوره‌های بازگشت مجدد خود در این جهان می‌بیند؛ کسانی که کار نیک انجام داده‌اند در مرحلهٔ بعد، زندگی مرفه و خوشی دارند و آنان که بد کارند، در بازگشت با بینوایی و بدبختی دست به گریبان خواهند بود و چه بسا به شکل حیوان بازگشت کنند. [4] از سویی دیگر به یک محشر کلی و روز محاسبه اعمال و دریافت جزا و پاداش اخروی اشاره رفته است.

منشأ این نوع تناقض‌گویی به مسئلهٔ دونادون باز می‌گردد که برای فرجام و سرانجام زندگی انسان، دلیل و برهانی محکم و مبرهن ارائه نمی‌نماید و فرقه اهل حق برای توجیه عقیده باطل دونادون که ریشه در آیین‌های بشری و باورهای افسانه ای دارد، مسئله حشر کلی را در ضمن اعتقاد به تناسخ و دونادون مطرح نموده‌اند. 

پی‌نوشت:

[].خواجه الدین، سید محمدعلی، سرسپردگان، خورشید، ص12

[2]. سورانی، درویش نوروز ، دفتر کلام نوروز، بی تا

[3].القاصی، مجید، مجموعه آیین و اندرز و رمزیاری انتشارات طهوری، تهران، ۱۳۵۸، ص40

[4]. جیحون‌آبادی، نعمت‌الله، شاهنامه حقیقت، ص180