مطلب تفصیلی

بعضی از افرادی که به تناسخ عقیده داشته‌اند، فرضیه‌ها و یا مراحلی را برای آن تصور کرده‌اند. یکی از آن مراحل "مَسخ" است به این معنا که روح یک انسان به قالب حیوانی منتقل می‌شود که اگر نیکوکار باشد روح  او به بدن و قالب یک حیوان نیکو سرشت و اگر بدکردار بود به قالب یک حیوان زشت انتقال می‌یابد.[1] با بررسی منابع مطالعاتی فرقه اهل حق متوجه می‌شویم که پیروان این فرقه به "مسخ " قائل هستند و معتقد هستند که روح و روان برخی از سرسپردگان این مسلک به جسم گاو، گوزن، مار و مور و سایر حیوانات، درآمده‌اند.[2] اما سرسپردگان فرقه اهل حق باید بدانند که حقیقت مسخ قرآنی با آنچه شما و سایر قائلین به دونادون و تناسخ می گوئید، فرق می‌کند.
طبق آنچه از برخی از آیات الهی به‌دست می‌آید، گروهی از بنی‌اسرائیل به دلیل کارهای ناشایستی که انجام داده بودند، مسخ شدند و به شکل بوزینه و خوک درآمدند. خداوند متعال دریکی از آیات قرآن کریم به بوزینه شدن برخی از بنی‌ اسرائیل اشاره می کند و می‌فرماید: «فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئِینَ [اعراف/166] آنگاه که سرکشی و تکبر کرده و آن‌چه ممنوع بود، مرتکب شدند، گفتیم بوزینه شوید که از رحمت خدا دورباشید.» همچنین در آیه شریفه دیگری خداوند متعال می‌فرماید: «قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِکَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ غَضِبَ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنازیرَ وَ عَبَدَ الطَّاغُوتَ أُولئِکَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضَلُّ عَنْ سَواءِ السَّبیلِ [مائده/60] بگو آیا شما را از کسانی که موقعیّت و پاداششان نزد خدا برتر از این است، باخبر کنم؟ کسانی که خداوند آنها را از رحمت خود دور ساخته و مورد خشم قرار داده (و مسخ کرده،) و از آنها میمون‌ها و خوک‌هایی قرار داده، و پرستش بت کرده‌اند موقعیّت و محل آنها، بدتر است و از راه راست، گمراه‌ترند.»
بنابراین مسخی که در قرآن آمده است به این معنا است که سیرت و روحیه درونی فرد مسخ‌شده به نحوی در جسم او دیده و یا ظاهر می‌شود تا بخشی از عقوبت اعمالشان را در این دنیا ببینند و عبرت دیگران شوند.[3] حال میان این پدیده و مسخی که یکی از اقسام تناسخ است فرق‌های اساسی  وجود دارد که به بخشی از آنها اشاره می‌شود:
1- در تناسخ ازجمله در نوع مسخی آن، تغییر صورت پس از مرگ اتفاق می‌افتد، درحالی‌که در مسخ به‌اصطلاح قرآنی و دینی، انسانی در حال حیات به حیوانی مبدل می‌شود و مرگ او پس از مسخ شدن اتفاق می‌افتد.[4] 2- در تناسخ یا دونادون-مورد قبول اهل حق- تکرار و تداوم مطرح است، درحالی‌که مسخ در اصطلاح قرآنی پدیده‌ای استثنائی و معجزه گونه است.[5] 3- در تناسخ و دونادون مسخی، شخصیت و بدن فرد عوض می‌شود، اما در مسخ قرآنی همان شخصیت در قالب تغییر یافته‌ای از همان بدن سابق (مثلاّ) در قالب حیوان ادامه حیات می‌دهد.[6] 4- مسخ مورد نظر تناسخیان و اهل حق برخلاف مسخ قرآنی، به‌هیچ‌وجه مؤیدی از قرآن و روایات نداشته، بلکه مضامین قرآن و صریح روایات آن را مردود شمرده‌اند.[7]  
بنابراین پیروان فرقه اهل حق و دیگران باید بدانند که ممکن است توسط بزرگان و پیران شما گفته شود که در قرآن نیز اشاره‌شده است که برخی از انسان‌ها به حیوان تبدیل‌ شده‌اند، درحالی‌که بین مسخ قرآنی و مسخ دونادونی و تناسخی تفاوت زیادی است و هیچ سنخیتی باهم ندارند.  

پی‌نوشت:
[1] خدابنده، عبدالله، شناخت فرقه اهل حق، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر، 1388، ص 119
[2] همان، ص 122
[3] همان، ص 135؛ موحدیان عطار، علی، تناسخ، گذشته و امروز، چاپ اول، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393، ص 50
[4] موحدیان عطار، علی، تناسخ، گذشته و امروز، چاپ اول، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393، ص 50  
[5] همان، ص 50
[6] همان، ص 51
[7] خدابنده، عبدالله، شناخت فرقه اهل حق، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر، 1388، ص 136