طبق شاهنامه، رابطه کی‌کاووس و مردم، رابطه برده و ارباب بود. او فردی متکبر بود. کی‌کاووس هر چند ادعای عقل و خرد داشت، اما هوسباز و بی‌تدبیر بود. ‌بی‌رحم بود و جز منفعت و لذت خود، به چیزی دیگر فکر نمی‌کرد. شاهنامه به ما می‌گوید چنین اشخاصی که به هر قیمت در پی ارتفاع گرفتن هستند، به حال ایران سودمند نیستند.

«خسرو پرویز» با حمایت بیگانه روی کار آمد و دیدیم که رفتارهای ویرانگر بسیاری مرتکب شد که موجب آسیب به ایران شد. از این سخن فردوسی، این‌گونه عبرت به دست می‌آید: کسی که دشمن برای روی کار آوردن او هزینه می‌کند، برای ایران سودمند نیست.

جریان تمدن‌گرای شیعه، شاهنامه را کتاب حکمت و متنی دربردارنده عبرت می‌دانند. آنان فردوسی و شاهنامه را می‌ستایند و برخی از این ستایش‌ها در آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی و همچنین در آثار شهید مرتضی مطهری متجلی است.

ضحاک، پادشاه ستمگر ایران باستان با حضور بجا، گسترده و سازنده مردم در صحنه ساقط شد، اگر مردم نبودند، این پیروزی هم به دست نمی‌آمد. شاهنامه ما را به عبرت از تاریخ فرا می‌خواند. باشد تا پند بگیریم.

فریدون پادشاه ایران باستان، فرستاده‌ای فرستاد تا برای سه پسرش، سه دختر نجیب، پوشیده و محجبه پیدا کنند. فریدون چنان بر سر مسائل ناموسی، حساس و غیور بود که اصرار داشت سه دختری که برای پسرانش انتخاب می‌شوند، علاوه بر پنهان بودن از دیده نامحرمان، نباید نام داشته باشند تا هیچ کس حتی آنان را صدا هم نکرده باشد.

فردوسی حقیقت را فدای منافع شخصی نمی‌کند و بی‌رحمانه تاریخ را بیان می‌کند. او به روشنی از قدرت‌طلبی پیروز پادشاه ایرانِ عصر ساسانی سخن می‌گوید که وصیت‌ پدرش را زیر پا گذاشت. او از خیانت پیروز سخن می‌گوید که دست به دامان بیگانه شد و با کمک آنان بر تخت پادشاهی ایران نشست و عاقبت در جنگ کشته شد.