پایگاه جامع فرق، ادیان  مذاهب_ در دوران سلسله اشکانیان (که از ۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ پس از میلاد، حدوداً ۴۷۱ سال بر ایران‌زمین حکومت کردند)، انجمنی به نام مِهِستان (Mehestan یا Mehistan) وجود داشت که در موضع یک مجلس مشورتی، در یکی از عالی‌ترین مراتب حکومت، ایفای نقش می‌کرد. این مجلس در حوالی سال ۱۷۳ پیش از میلاد در دوران شاهنشاهی مهرداد یکم آغاز به کار کرد. مِهِستان، متشکل از اشراف جامعه بود که شامل شاهزادگان، رهبران دینی و بزرگانِ خانواده‌های مهم پارتی همچون سورن، کارن و اسپهبد بوده؛ و در این مجلس پیرامون بسیاری از مباحث مهم و حیاتی جامعه، تصمیم‌ می‌گرفت.

کلمه «مهستان» از دو بخش «مِه»، به معنی بزرگ و «اِستان» به معنی جایگاه تشکیل شده‌ است، مجموعاً مهستان به مفهوم جایگاهی بود که بزرگان گرد هم می‌آمدند. یکی از مهم‌ترین اختیارات این انجمن، انتخاب پادشاه یا برکناری پادشاه بود. اما این مجلس، همواره یکی از شاهزادگان اشکانی را به حکومت می‌رساند. اولویت نیز بر آن بود که پسر شاه، پادشاه شود؛ مگر اینکه لایق نبوده باشد، در این صورت، برادر یا عموی پادشاه را بر تخت می‌نشاندند.[1] البته در موارد متعدد هم رخ داده که در عصر اشکانی، پادشاه، خود جانشینش را انتخاب کرده بود.[2]

انجمن مِهِستان، در سال ۲۲۴ میلادی، پس از سقوط سلسله اشکانی به پایان راه رسید.

اما درباره مجلس مهستان، چند نکته قابل توجه است:

- این مجلس، مجلس بزرگان و اشراف بود. نقش و جایگاه توده مردم در آن، "هیچ" بود. مردم نه در آن حضور داشتند و نه در انتخاب اعضای مجلس، نقشی داشتند. چنان که می‌بینیم تنها خویشان و بستگان پادشاه یا اعضای خاندان‌های اشرافی و روحانیون دینی و درباریان در این مجلس حضور داشتند.[3]

- برخلاف آن‌چه گفته می‌شود که مجلس مهستان، قدرت پادشاه را کنترل می‌کرد، تا گرفتار خودکامگی نشود، اما شواهدی وجود دارد که در دوران اشکانی، پادشاه دارای اختیارات و قدرت نسبتاً نامحدود بود.[4] هرچند ممکن است گاهی مجلس مهستان (که آن هم تابع منافع اشراف بود)، قدرت پادشاه را محدود کرده باشد.

مجموعاً به نظر می‌رسد که مجلس مهستان، بعضاً کارایی مناسبی داشت. اما نمی‌توان آن را به انتخابات یا نقش مردم در تعیین سرنوشت ربط داد.

پی‌نوشت:

[1]. عباس پرویز، وضع اجتماعی و تمدن اشکانیان، تهران، شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران، 1350، ص 5.
[2]. محمدتقی فاضلی، فرزانه احمدی، شاه گزینی در دوره اشکانیان براساس نظریات و منابع تاریخی مورخین داخلی و خارجی، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشنامه تاریخ، سال سيزدهم، بهار 1397، شماره 50، ص 133.
[3]. عباس پرویز، وضع اجتماعی و تمدن اشکانیان، تهران، شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران، 1350، ص 5.
[4]. کلاوس شیپمن، مبانی تاریخ پارتی، ترجمه شاهرخ راعی، تهران، نشر کتاب سیامک، 1386، ص 156-157.