تصوف
با مقایسه طریقت‌های جدید صوفیه با بزرگان و پایه‌گذاران تصوف قدیم، پی به انحرافات طریقت‌های مذکور از مشی بزرگانشان می‌بریم. به نحوی که در برخی موارد طریقت‌های صوفیه جدید درست برعکس سیر و سلوک بزرگان خود گام برداشته‌اند. یکی از این انحرافات جمع‌گرایی و طریقتی بودن صوفیه جدید در مقابل فردگرایی بزرگان خود است. در صوفیه قدیم زاهدهایی بودند که از...
همان‌گونه که اصل توحید در تاروپود احکام و مقررات اسلام و آیات و روایات و سیره ائمه (علیهم السلام) پیچیده شده، اصل اعتدال نیز در تشریع احکام لحاظ گردیده است. قرآن کریم، امت اسلام را امت میانه و وسط می‌نامد. با تاکیدات فراوانی که اسلام بر رعایت کردن جانب اعتدال می‌نماید، در این میان برخی فرقه‌های صوفیه که خود را هدایت‌شدگان می‌نامند، هماره در طول تاریخ دست‌خوش...
يکي از شاخصه‌های مهم عرفان در اسلام، برهان است؛ به اين معنا که عرفان علمی صرفاً شهودی نيست که نتوان در گزاره‌های آن استدلال کرد، بلکه بسياری از مؤلفه‌های آن استدلال پذير است. به همين جهت بسياری از عارفان بزرگ کوشیده‌اند عرفان را با برهان در هم آميزند. شيخ اشراق برای تحقق اين هدف بسیار کوشید. صدرالمتألهین پس از پیوندی که میان حکمت نظری و...
يکي ازمؤلفه‌های عرفان و شاخصه‌های آن، وجود متشابهات و شطحيات در آن است که وجود اين امر بسياری از مشاجرات را در علم عرفان و اتهام به عارفان را موجب شده است. برخی تصور می‌کنند که فقط قرآن شامل آيات محکم و متشابه است، در حالی که روايات هم همين حکم را دارند و نظير آن در عبارات عرفا نیز وجود دارد...
درباره این‌که عامل امتیاز و تعیین کننده هر علم چیست، اجماعی در میان علما وجود ندارد. برخی تمایز را در موضوع لحاظ کرده‌اند و عده‌ای در غایت دانسته‌اند و گروهی نیز در روش؛ اما این مسلّم است که علوم با یکی از این وجوه از هم ممتاز می‌شوند. گفته می‌شود که روش فلسفه، کلام و ریاضی، عقلی، و در عرفان، شهودی و کشفی است...
یکی از شاخصه‌های عرفان که آن را از سایر علوم ممتاز می‌سازد، ابزار معرفتی آن است. عارف با نگاه خاص خود به جهان نظاره می‌کند که همان شناخت شهودی است، اما کسی‌که ابزار او را نداشته باشد، به گونه‌ای دیگر به جهان می‌نگرد. برای مثال در مسائل اجتماعی، متکلم و حکیم می‌گویند که انسان یک موجود اجتماعی است و برای پیش‌برد زندگی اجتماعی‌اش به قانون نیاز دارد؛ چون قوانین بشری از جامعیت کامل برخوردار نیست؛ پس قانون باید از جانب پروردگار باشد.
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از شاخصه‌های اصلی عرفان دینی، عترت پذیری و ولایت محوری است. ولایت در اسلام شالوده و اساس سایر عبادات است. امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «بنای اسلام بر پنج چیز است. نماز و زکات و حج و روزه و ولایت». زراره می‌گوید به حضرت عرض کردم، کدام‌یک از این‌ها برتر است؟ فرمود ولایت برتر است. زیرا ولایت کلید آن‌هاست و شخص والی دلیل و راهنمای آن‌هاست».
عرفان اسلامی بدون تعالیم دینی، ضلالت و گمراهی است و اشتغال به عرفان بدون اقبال قرآن، دیوانگی است؛ زیرا عرفان با قرآن عجین است و با سنت و سیرة اهل‌بیت(ع) قرین؛ چنان‌که در کلام نورانی آن امام متقین است که «الشَّرِیعَةُ رِیَاضَةُ النَّفْسِ»...
اولین تفاوت مشایخ نعمت اللهی با سایر سلاسل تصوف در طریقه‌ی سلوک ایشان است؛ به این معنی که به ادعای خود ایشان، بر سالکان این طریقه، حالت بسط غالب است، به خلاف برخی صاحبان سلاسل که حالت قبض بیشتر بر ایشان حاکم می‌باشد. قبض و بسط از اصطلاحات عرفانی است...
از عوامل اساسی که موجب دل‌زدگی و بریدن مردم از تصوف و در نتیجه افول آن گردید؛ دعوای مدعیان قطبیت بعد از نورعلیشاه بود. پس از نورعلیشاه عده‌ی زیادی از مریدان او که خود را دارای مقاماتی می‌دیدند، ادعا کردند که زمام امور دراویش پس از نورعلیشاه با ایشان است. مردم با دیدن این اقدامات خودخواهانه و جاه‌طلبانه، پی به ادعای دروغین صوفیان بردند و از ایشان فاصله گرفتند...
در جای جای قرآن کریم و روایات ائمه(علیهم السلام) بر علم آموزی و ارزش علم تاکید فراوان شده است و آنقدر مقام علم و عالم را بالا برده‌اند، تا جایی که یک ساعت تفکر را برابر با هفتاد سال عبادت ذکر کرده‌اند. اما در تصوف علم را محدود به علم درون و باطن شده و این‌گونه بیان می‌کنند که هر علمی غیر از علم باطن از ابزار ناکارآمد است...
برخلاف صوفیان نخستین که مشی ایشان فردگرایی بود، صوفیان دوره‌های بعد، به دلیل ورود و جذب اصناف مختلف، به مرور تشکیلاتی شد و این زمان بود که ایشان بنا بر عادات صنفی خود پیرامون شخص خاصی برای رسیدن به کمال گرد آمدند و در پی این امر نظریه‌پردازان صوفیه مساله ولایت را در صوفیه مطرح نمودند. تشکیلاتی کردن صوفیه موجب تغییر روش و سلوک صوفیه از فردگرایی به جمع‌گرایی شد.
مسلک تصوف دست‌خوش فراز و فرودهای متعددی بوده و احوال صوفیان، بسته به حال و روز سیاسی کشور در سده‌های مختلف، متفاوت بوده است. یکی از مهم‌ترین دوره‌های افول تصوف در ایران، دوره‌ی حکومت صوفیه است. عوامل متعددی باعث افول تصوف گردید که در یک جمع‌بندی مختصر به عامل درونی و بیرونی تقسیم می‌شود...
برخلاف دستورات اسلام مبنی بر اهميت جمع و اجتماع و شرکت در فعاليت های اجتماعی، اما در میان صوفيه قديم و پيش از به وجود آمدن طريقت‌های صوفي، به ويژه در نخستين روزهای جنبش زهدورزی در میان مسلمین، تصوّف بيشتر به تک روی و فردگرایی گرايش داشت...