پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از موضوعاتی که در معنویت‌های نوپدید وجود دارد بحث «واقعیت‌پنداری خیال» است، به‌عنوان نمونه در قانون جذب کسی که دارای فقر و بدهی بوده، یا شغل مناسبی ندارد، برای رسیدن به ثروت و شغل ایده‌آل باید خیال کند که دارای ثروت زیادی است، تصور کند که خانه بزرگ و اتومبیلی گران‌قیمت دارد، حساب بانکی او پر از پول است. او باید این تخیلات را واقعی بپندارد؛ یعنی آنقدر خیال‎بافی کند که این اوهام را واقعیتی ورای واقعیت موجود در زندگی بپندارد، اصطلاحاً «فراواقعیت» داشته باشد. این آموزه «واقعیت‌پنداری خیال» با مباحث مکتب «سوررئالیسم؛ Surrealism» هم‌خوانی هویتی و تأثیر و تأثر دارند. سوررئالیسم، یکی از مکاتب مهم هنری و ادبی به شمار می‌آید.[1]

در مقابل، مکتب «دادائیسم»[2] مکتبی پوچ‌گرا و هیچ‌انگار بود. آنچه این مکتب را مهم و قابل توجه می‌کند، امتداد اجتماعی این مکتب است. دادائیسم در کتابخانه و محافل علمی و آکادمیک نماند.  دادائیسم جنبشی فرهنگی بود که به زمینه‌های هنرهای تجسّمی، موسیقی، ادبیّات (بیشتر شعر)، تئاتر و طراحی گرافیک مربوط می‌شد و از این طریق یک جریان فرهنگی ایجاد ‌کرده بود. اشکال اصلی این مکتب پوچ‌گرایی آن بود و افرادی در مقابل این مکتب آمدند و سوررئالیسم را در نیمه اول قرن بیستم شکل داده و در میان اهالی هنر و ادبیات جایی برای خود پیدا کردند.

 این جریان از بسترهایی است که آموزه انحرافی «واقعیت‌پنداری خیال» در معنویت‌های نوپدید می‌تواند از آن استفاده کرده و رشد و ترویج یابد. تأکید بر ناخودآگاه، تلاش برای کشف و آزادسازی نیروهای نهفته درون و تمرکز بر به‌ هم ‌ریختن مرز واقعیت و خیال، از مهم‌ترین اصول این مکتب (سوررئالیسم) محسوب می‌شود. نتایج نشان‌ می‌دهد که وجود مؤلّفه‌هایی؛ همچون خیال‌ورزی، باعث درهم ‌ریختن مرز خیال و واقعیت و ساخت واقعیت‌ برتر شده است.»[3]

مکتب سوررئالیسم با معنویت‌های نوپدید تشابهات فراوانی دارد که با شناخت این مکتب می‌توان به اثرگذاری متقابل و راهکارهای مقابله با آسیب‌ها دست یافت. سوررئالیسم در زمانی ایجاد شد که مکتب دادائیسم رواج یافته بود و محور آن پوچ‌گرایی بود. دقیقاً معنویت‌های نوپدید و به‌ویژه معناگرا در زمانه‌ای[3] ایجاد شدند که علم‌گرایی در جهان غلبه داشته، مدعی حذف ادیان و امور ماورایی بودند. آنان مدعی بودند هر آنچه را که در دین وجود دارد، علم به آنان خواهد داد. البته با سرشکستگی و مشاهده ناتوانی علم در این ادعا، با ولع بسیار به سوی معناگرایی و ماوراگرایی هجوم آوردند و به قول معروف «از آن سوی بام افتادند».

بخشی از سوررئالیسم درصدد جوابگویی به دادائیسم بود، ولی خود دچار انحراف شد. اولین تشابه سوررئالیسم و معنویت‌های جدید، فضای شکل‌گیری آنان است که هر دو در جواب‌گویی به یک تفریط (حذف معنویت و معنای حقیقی زندگی) شکل گرفتند، دومین تشابه این است که هر دو به افراط کشیده شدند.(خیال را واقعیت پنداشتن). سومین اشتراکشان این است که در هر دو نواقص و کمبودهای زندگی حقیقی در پناه بردن به رؤیا و ایجاد دنیای خیالی تجویز می‌کنند.

چهارمین اشتراک سوررئالیسم و معنویت‌های نوپدیدی همانند تفکر نو این است که مباحث ذهن و خیال را با امتداد اجتماعی مطرح و در میان عموم مردم ترویج کردند و اینجاست که آسیب شروع می‌شود. مردم عادی که در حال زندگی روزمره خود بودند، به خاطر فرار از مشکلات محیط زندگی و رسیدن به مدینه فاضله‌ای که با کمترین هزینه؛ یعنی با قوه خیالشان ساخته می‌شد و دسترسی راحتی نیز داشت، جذب این جریان‌ها شدند و یا حداقل همدلی و تحسین نمودند.

معنویت‌های نوظهور؛ به‌ویژه آموزه‌های شیفتینگ[4] و قانون جذب در بستر جریان فرهنگی سوررئالیسم تقویت شده و با استفاده از پیش‌زمینه ذهنی افراد این جریان، رشد بیشتری داشته و حتی امکان یک هم‌زایی و  ابداع و نشر نظریات آسیب‌زای جدید وجود دارد.

پی‌نوشت:
[1]. بررسی ویژگی‌های سوررئالیسم در روایت با تمرکز بر ویژگی‌های خیال سوررئالیستی در رمان «خیال‌باز» اثر احمد حسن‌زاده؛  نویسنده: ایوب مرادی و فاروق نعمتی، مجله پژوهشی مکاتب ادبی (دانشگاه مازندران)، تاریخ پذیرش: 14/4/1402، دسامبر 2023صفحات 7-34
[2]. داداگری یا مکتب دادا (به فرانسوی: Dadaïsme)
[3]. بررسی ویژگی‌های سوررئالیسم در روایت با تمرکز بر ویژگی‌های خیال سوررئالیستی در رمان «خیال‌باز» اثر احمد حسن‌زاده؛  نویسنده: ایوب مرادی و فاروق نعمتی، مجله پژوهشی مکاتب ادبی (دانشگاه مازندران)، تاریخ پذیرش: 14/4/1402، دسامبر 2023صفحات 7-34
[4]. سال 1960 میلادی به بعد
[5]. زندگی در رؤیا(جهان موازی)

محمد جواد نصیری