تصوف
"ابونصر سراج" از اولین نویسندگان دنیای صوفی‌گری درباره گروهی از صوفیه که به‌اشتباه افتاده‌اند سخنانی بیان می‌کند، اکنون در پی آن هستیم تعدادی از مصادیق اشتباهات صوفیه را در فروع بیان کنیم. بنا به گفته "ابونصر سراج" در کتاب "اللمع فی التصوف" اشتباهات صوفیان به‌اشتباه در اصول و اشتباه در فروع و اشتباه موقتی تقسیم می‌شود. اما اشتباه موقتی آن است که...
درمیان انتقاداتی که از بیرون به فرقه‌های صوفیه می‌شود، از میان بزرگان صوفیه هم انتقاداتی به ایشان داشته و دارند که در این موارد جای توجیهی برای بزرگان صوفی باقی نمی‌ماند. این‌گونه صوفیان خود به انتقاد از خویش پرداخته‌اند و انحرافات برخی از صوفیان را بیان کرده‌اند. در میان نخستین متون صوفیه، مطالبی است که ابونصر سراج طوسي...
"سیر و سلوک" در لغت به معنی "طی طریق" و "راه پیمودن" و "ریاضت کشیدن" و در تصوف «آداب و رسوم و کیفیت مقامات و احوال و چگونگی در طریقت است.» طبیعتاً مانند هر سیر دیگری، این راه آغاز و مبدأ و انجام و مقصدی دارد. مقصد در اینجا ذات اقدس خدای متعال است و سالک این راه در نهایت به "معرفت شهودی" خدای متعال دست می‌یابد. مبدأ سیر به‌سوی...
در مورد تصوف انبوهی از تعاریف را می‌یابیم که نیکلسون از میان آنها هفتاد و هشت تعریف را گرد آورده است. ولی بیشتر این تعاریف جنبه ادبی و بلاغی دارند، بدون اینکه تعریف دقیق علمی از تصوف به دست داده باشند که ما در ادامه نمونه‌هایی از این تعاریف را می‌آوریم. در حالی که هیچ کدام تعریفی جامع و مانع برای تصوف نیست. از سوی دیگر به دلیل تفاوت ماهوی...
یکی از منابع مهم که مبدأ نهضت تصوف اسلامی و منشاء آن محسوب است دیانت اسلام است که به‌تدریج در طی تکامل و تطور عواملی از خارج گرفته و آنها را تحلیل و جذب کرد و به شکل فکر اسلامی درآورده است. اما یکی از منابع غیر اسلامی تصوف را فلسفهٔ نوافلاطونی ذکر کرده اند که در اینجا به‌طور اختصار ذکر می‌کنیم. دکتر یحیی یثربی که از پژوهشگران عرصۀ...
گرایش عرفانی و گرایش به قرب الهی در انسان، گرایشی فطری است. آن‌چنان که دراین‌باره گفته‌شده:«حس دین دوستی و گرایش به عوالم غیب و کشف اسرار ماوراء طبیعت جزء غرائز افراد بشر است، و می‌توان این غریزه را ناشی از جاذبه حضرت رب ودود دانست که عالم امکان بالأخصّ انسان اشرف را به مقام اطلاق و نامتناهی خود می‌کشد، و مغناطیس...
مکاتب هندی تأثیر زیادی در تصوف اسلامی داشته است و به همین مناسبت میان عقاید صوفیه به‌اصطلاح اسلامی و بعضی از مذاهب هندی شباهت آشکار وجود دارد و این خود دلیل بر تأثیرپذیری تصوف اسلامی از مکاتب هندی است. اسلام که به فاصله کمی بعد از ظهور، از حدود عربستان خارج‌شده و به‌سرعت در هر جهت پیش می‌رفت، طولی نکشید که به سرحد...
علم گریزی و ستیزه‌جویی با علم از سوی صوفیه و دراویش همواره موضوعی مورد مناقشه بوده است. این طایفه به جهت اینکه معتقد به دریافت شهودی هستند، در برخی موارد مخالف علم و دانش بوده و همه را یکسره رد کرده، و به یکباره رای به عدم خطای شهود می‌کنند. اما از آنجا که دریافت شهودی برای شخص ظن آور است و از طرفی هم قابل اثبات برای غیر نیست، از آن سوء استفاده شده...
درباره شکل‌گیری تصوف نظرات مختلفی وجود دارد. اما سه دسته کسانی که درباره صوفیه سخن گفته‌اند که همان صوفیه، صوفی پژوهان و منتقدین تصوف هستند، درباره منشا شکل‌گیری تصوف گمانه‌هایی را مطرح کرده‌اند، حتی در هر یک از طوایف مختلف، نظرات متفاوتی وجود دارد. در این میان نورعلی تابنده، قطب فعلی دراویش گنابادی با کنار هم قرار دادن...
معمولاً در تعبیرات اسلامی صحبت از تهذیب و اصلاح نفس است اما در تعبیرات شعرا مسئله نفس کشی و نفس کشتن زیاد آمده است. ولی درباره مسئله "نفس کشی" و به‌عبارت‌دیگر خود را درهم شکستن، خود را کوبیدن، یعنی خودبین نبودن و خودپسند و خودخواه نبودن، در عرفان غیر اسلامی طوری سخن گفته‌شده است که غالباً یک نکته بسیار اساسی...
در بیانات جناب آقای نورعلی تابنده، قطب فعلی دراویش گنابادی، حضرت ابراهیم قائل به جسمانیت خداوند بود و تفسیری که ایشان از آیه نمودند ارائه شد. اما ببینیم تفاسیر معتبر شیعی دراین‌باره چه می‌گویند. با مراجعه به تفسیر المیزان ذیل آیات 75 تا 79 سوره مبارکه انعام، با مطالب زیر مواجه می‌شویم. مراد از" رب" در کلام ابراهیم (ع) (هذا رَبِّی)، همان...
برون‌گرایی یکی از شاخصه‌ها و مزیت‌های عرفان اسلامی است. عرفان اسلامی بر خلاف عرفان‌های کاذب ضمن دعوت به عرفان و شناخت خداوند و تشویق به قرار دادن اوقاتی برای خلوت با خدای متعال، بعد اجتماعی را نیز در نظر گرفته و یکی از بهترین اوقات بنده را اوقات برآورده کردن نیازها و حاجات دیگر عباد می‌داند. نقطه مقابل عرفان اسلامی...
اسلام در عین اینکه دل را قبول دارد، عقل را نیز تحقیر نمی‌کند؛ در عین اینکه دل را قبول دارد، عشق و سیر و سلوک را قبول دارد، هرگز حاضر نیست عقل و فکر و استدلال و منطق را تحقیر کند؛ برای عقل و فکر و استدلال و تعقل نهایت احترام را قائل است. این است که در ... [میان عرفاى] اسلامی و به خصوص در دوره‌های متأخر، گروهی پیدا شدند...
برای شناخت عرفان ناب شیعی به دو چیز نیازمندیم: یکی شناخت ویژگی‌های اصلی عرفان شیعی و دیگری شناخت آسیب‌هایی که در نظام‌های مختلف عرفانی قدیم و جدید وجود دارد و عرفان ناب شیعی چیزی است مصون و منزه از آن‌هاست.در اینجا هر دو مطلب مورد نظر است. اما بیشتر روی آسیب‌ها تکیه می‌شود و از این طریق برخی از ویژگی‌های عرفان...