پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از مهم‌ترین مضامین زیارت جامعه کبیره که قرآنیون به آن اشاره کرده و آن را معارض قرآن کریم دانسته و حکم به جعل این زیارت کرده‌اند، عبارت «و ایاب الخلق الیکم و حسابهم علیکم».[1] «تمامی مردم به سوی شما (ائمه علیهم‌السلام) با اراده خود بازگشت می‌‌کنند و توسط شما حسابرسی می‌شوند» است.

«حیدرعلی قلمداران» با نقد متنی، همین بخش از زیارت جامعه کبیره را شرک‌آمیز خوانده و با آیات قرآن در تعارض دانسته و به وضع و جعل این زیارت حکم کرده است.[2] زیرا آن را با آیاتی همچون: «إِنَّ إِلَیْنَا إِیَابَهُمْ* ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ»؛[3] البته بازگشت آنها به سوی ماست * آنگاه حسابشان بر ما خواهد بود» در تعارض دانسته است.

به عبارتی، قلمداران معتقد است خداوند متعال در این آیات، رسیدگی به حساب بندگان در قیامت را به خود نسبت داده و انتساب این عمل به اهل‌بیت علیهم‌السلام، مخالف قرآن کریم است.

در مقام پاسخ به این ادعای قلمداران باید گفت، هنگامی که خداوند، عملی مانند حسابرسی را به خود نسبت می‌دهد، این به آن معنی نیست که از اسباب و وسایلی در جهت تحقق آن بهره نبرد. ممکن است فرشتگان به دستور خداوند برای محاسبه اعمال انسان‌ها در قیامت عهده‌دار مسؤلیت‌هایی شوند. مسئله‌ای که از ضمیر متکلم مع‌الغیر (الینا) در این آیه نیز فهمیده می‌شود.

غالباً در قرآن مجید، هر زمان که خداوند متعال به لفظ جمع به خود نسبت داده است (مانند این آیه که با ضمیر جمع «نا» عمل حسابرسی را به خود نسبت داده)، مراد از آن، جمیع کارگزاران الهی، اعم از فرشتگان و پیامبران و… است و هیچ بُعدی ندارد که ائمه اطهار علیهم‌السلام نیز شامل این مجموعه بوده باشند.[4]

هرچند که خداوند به‌تنهایی توانایی همه کارهای ممکن را دارد و با اراده او، هر چیزی محقق می‌شود،[5] ولی سنت و روش خداوند بر این قرار گرفته که امور از مسیر و مجراهای خاصی عبور کنند؛ ازاین‌رو به آفریدگانش واگذار می‌شود. بنابراین می‌بینیم برای خداوند، در دنیا و آخرت رسولان و مأمورانی هستند که بسیاری از امور به آنها سپرده شده است؛ مثلاً با توجه به اینکه می‌دانیم که مرگ و زندگی به دست خداوند است، اما در قرآن، خداوند گرفتن جان را به ملک‌الموت[6] و یا در جای دیگری، به فرشتگان[7] نسبت می‌دهد؛ بنابراین برگشت خلق به سوی ائمه اطهار علیهم‌السلام و حسابرسی توسط آنان، با برگشت به سوی خدا و حسابرسی از جانب او در تعارض نبوده، بلکه در یک راستا هستند.

پی‌نوشت:
[1]. فرازهایی از زیارت جامعه کبیره.
[2]. قلمداران، حیدرعلی، زیارت قبور بین حقیقت و خرافه، ص119، کتابخانه عقیده.
[3]. سوره غاشیه، آیه 25 و 26.
[4]. پرسمان ،«ایاب الخلق الیکم، زیارت جامعه»
[5]. سوره یس، آیه 82. «فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند، تنها به آن می‏‌گوید: «موجود باش!» آن نیز بی‌‏درنگ موجود می‏‌شود!»
[6]. سوره سجده، آیه 11. «بگو که ملک‌الموتی که بر شما گمارده شده، جانتان را خواهد گرفت».
[7]. سوره انفال، آیه 50. «و اگر ببینی کافران را هنگامی که فرشتگان (مرگ)، جانشان را می‏‌گیرند و بر صورت و پشت آنها می‌‏زنند و (می‌‏گویند): بچشید عذاب سوزنده را».