ابتدا اقوالى که پیرامون این مسأله وجود دارد را ذکر می‌کنیم و بعد به دلایل نظرات موافقین و مخالفین می‌پردازیم.
۱) برخی قائلند که اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در روز بیستم صفر سال ۶۱ به کربلا وارد شدند که همان نظر سید بن طاووس در لهوف است و ابن نما نیز به همین معتقد است.[۱]
۲) برخی دیگر نیز معتقد شدند که روز بیستم صفر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) از شام وارد مدینه شدند که شیخ مفید و شیخ طوسی قائل به این نظر هستند.[۲]
۳) قول سوم، نظر سید بن طاووس در کتاب دیگرش و نظر علامه مجلسی است که هم  ورود اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به کربلا و هم ورودشان به مدینه را بعید می‌دانند.[۳]
۴) قول چهارم آنکه کاروان اسرا قبل از رفتن به شام و به هنگام رفتن از کوفه به سوی شام، نخست به کربلا آمده‏‌اند.[۴]
۵) قول پنجم این است که اهل‌بیت ابتدا به مدینه بازگشتند و سپس در زمانی دیگر به کربلا آمدند.[۵]
۶) قول ششم، آن است که اهل‌بیت امام حسین (علیه‌السلام) یک سال بعد، و در روز بیستم صفر به کربلا آمده‌اند.[۶]

ادله نظر مخالفین ورود کاروان اسرا به کربلا در روز اربعین
عمده دلیلی که مخالفین ورود کاروان اسرا به کربلا در روز اربعین دارند، بُعد راه و طولانی بودن مسیر است.
یکی از مخالفین این نظریه مرحوم حاج شیخ عباس قمی می‌باشد. ایشان در منتهى الآمال در این باره مى‏‌نویسد: «ثقات محدّثین و مورّخین متّفقند که بعد از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) عمرسعد، نخست، سرهاى شهدا را به نزد ابن‌زیاد روانه کرد و پس از آن، در روز دیگر اهل‏‌بیت (علیهم‌السلام) را به کوفه برد. ابن‌زیاد پس از زندانی کردن اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نامه ‏اى به یزید نوشت که با سرها و اسیران چه کند؟ یزید پاسخ داد که آنها را به شام روانه سازد و پس از آن بود که آنها را روانه شام ساخت. همچنین از کتاب‏‌هاى معتبر نقل شده است که آنها را از راه اصلى و شهرها و آبادى‏‌ها عبور دادند که قریب به چهل منزل مى‏‌شود و حتّى اگر بگوییم آن‌ها را از بیابان و مسیر غیر اصلى عبور داده باشند، نزدیک به بیست روز طول مى‏‌کشید؛ چرا که میان کوفه و شام به خطّ مستقیم یکصد و هفتاد و پنج فرسخ است و در شام هم قریب به یک ماه توقّف کرده‏‌اند، همان‏ گونه که سیّد بن طاووس در اقبال گفته است. بنابراین، با ملاحظه مسائل فوق، بسیار بعید است که اهل‌بیت(علیهم‌السلام) در بیستم صفر و روز ورود جابر به کربلا، وارد کربلا شده باشند و خود سیّد در اقبال آن را بعید شمرده است؛ علاوه بر آنکه بزرگان حدیث و تاریخ و سیره به این مطلب اشاره‌‏اى نکرده‏‌اند، با آن‌که شایسته ذکر بود. بلکه شیخ مفید و شیخ طوسى و کفعمى گفته‌اند، روز بیستم صفر آنها به مدینه آمده ‌اند. همچنین در کتاب مصباح الزائر از سید بن طاووس و بشارة المصطفى از عمادالدین ابوالقاسم آملى که هر دو از کتاب‏‌هاى معتبرند، ماجراى ورود جابر به کربلا آمده است، ولى هرگز نامى از ورود اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در آن هنگام برده نشده است؛ با آن‌که به حسب مقام شایسته ذکر بود».

پاسخ به نظر مخالفین
در پاسخ به این دیدگاه می‌توان گفت در کتاب‏‌هاى متعددى آمده است که روز ورود کاروان اسیران به شام، روز اوّل ماه صفر بوده است و زمان حضور آنان در شام، طولانی نبوده است؛ زیرا نقل شده است که پس از خطبه‌هاى حضرت زینب و امام سجّاد (علیهماالسلام) و تغییر اوضاع شام، کاروان اهل‏‌بیت (علیهم‌السلام) از یزید اجازه گرفتند که در شام عزادارى کنند و طبق گفته طبری آنها به مدت سه روز مجلس عزا بپا داشتند تا آن‌که به یزید گفته‏ شد، مصلحت نیست اهل‏‌بیت امام حسین (علیه‌السلام) را در این شهر نگه دارید؛ آنها را مهیاى سفر حجاز کن؛ و او نیز چنین کرد.[۷]
در نتیجه اگر از روز ورود آنها به شام در اول صفر و ماندن حداکثر هفت روز را بپذیریم، باید اهل‏‌بیت (علیهم‌السلام) را دوازده روز مانده به بیستم صفر از شام حرکت داده باشند، و این مدتِ زمانى، براى رسیدن کاروان از شام به کربلا کافى است چرا که شواهدی نیز وجود دارد که می‌توان در این مدت مسیر شام تا کربلا را پیمود:
۱) جناب سید بن طاووس با آنکه در اقبال ورود کاروان اهل‏‌بیت (علیهم‎السلام) را در اربعین به کربلا بعید مى‏‌داند، ولى مى‏‌نویسد: «رفت و برگشت از کوفه به شام بیست روز طول مى‏‌کشد».[۸]
۲) در تاریخ آمده است آنگاه که مروان بن حکم، سردار سپاهش به نام عامر بن ربیعه را با یکصد هزار لشکر از شام براى جنگ با مختار اعزام کرد، آنها در مدت ده روز به کوفه رسیدند.[۹]

ادله موافقین ورود کاروان اسرا در اربعین به کربلا
به چند دلیل، امکان ورود اهل‌بیت امام (علیه‎السلام) را در اربعین اول به کربلا نمى‏‌توان به کلّى انکار کرد که مهمترین آن‌ها را ذکر می‌کنیم:
مهم‌ترین دلیل، تصریح مورّخانى قبل از سید بن طاووس‏ است. جستجوى تاریخى نشان مى‏‌دهد، پیش از آن بزرگوار و یا معاصر با وى دیگران نیز این مطلب را ابراز داشته‌اند، که در اینجا به برخى از آنان اشاره مى‏‌کنیم:
الف) ابوریحان بیرونى (متوفاى ۴۴۰ ق) در الآثار الباقیه مى‏‌نویسد: «در بیستم ماه صفر بعد از خروج اهل‌بیت از شام، سرهاى مبارک شهدا به کربلا آورده شد و کنار بدن‌ها دفن گردید که این سرها توسط امام سجاد (علیه‎السلام) به کربلا آورده شد».[۱۰]
ب) صاحب کتاب اعیان الشیعة به نقل از عمادالدین طبرى آملى  در کتابش به این مطلب تصریح کرده است؛ وى در این کتاب پس از نقل ماجراى زیارت جابر و عطیه آورده است: «در این میان جمعیتى را دیدند از مسیر شام به کربلا نزدیک مى‏‌شود. جابر به عطیه گفت: برو ببین اینها چه کسانى هستند؟ عطیه رفت و برگشت و به جابر گفت: اى جابر، برخیز و از حرم رسول خدا (صلى‎الله‎علیه‎وآله) استقبال کن؛ چرا که حضرت زین‌العابدین (علیه‌السلام) به همراه عمه‌ها و خواهرانش مى‏‌آیند. جابر برخاست و با سروپاى برهنه به استقبال آن کاروان شتافت؛ وقتى که به امام زین‌العابدین (علیه السلام) نزدیک شد، امام به او فرمود: «أَنَتَ جابرٌ؟ پاسخ داد: آرى، امام فرمود: یا جابِرُ هیهُنا وَاللَّهِ قُتِلَتْ رِجالُنا، وَذُبِحَتْ أَطْفالُنا، وَسُبِیَتْ نِساؤُنا، وَحُرِّقَتْ خِیامُنا[۱۱] اى جابر به خدا سوگند! اینجا مردان ما کشته شدند، اطفال ما سربریده شد، زنان ما اسیر گردیده و خیمه‏‌هاى ما سوزانده شد».
بنابراین، مطابق نقل‏‌ها، ورود اهل‏‌بیت (علیهم‌السلام) در اربعین اوّل به کربلا بعید به نظر نمى‏‌رسد و از مجموع شواهد و قرائن و کلماتى که از عالمان و محقّقان ذکر شد، مى‏‌توان ورود اهل‏‌بیت (علیهم‌السلام) را در روز اربعین به کربلا تقویت کرد و سخنان آنان که معتقدند کاروان اهل‏‌بیت (علیهم‌السلام) با جابر و همراهانش در کربلا ملاقات کردند و به عزادارى پرداختند، پذیرفت.

پی‌نوشت:

[۱]. مثیرالاحزان،ابن‌نما، قم: موسسه امام مهدی، ص۱۰۷.
[۲]. مصباح المتهجد،شیخ طوسی،بیروت: موسسه فقه الشیعة،۱۴۱۱هـ، ص۵۴۸.
[۳]. اقبال الاعمال،سید بن طاووس،قم: دفتر تبلیغات،۱۳۷۶ش،ج۳، ص ۱۰۰.
زادالمعاد،علامه مجلسی،بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات،۱۴۲۳هـ، ص۶۰۲.
[۴]. ناسخ التواریخ، سید محمد تقی سپهر،قم: دار الاسلامیة،ج۳، ص۱۷۶.
[۵]. همان.
[۶]. قمقام ذخار و صمصام تبار، فرهاد میرزا قاجار،۱۳۰۵هـ، ص۵۸۶.
[۷]. تاریخ طبری، محمد بن جریر طبری،بیروت: دار الکتب، ج۴، ص۳۵۳. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[۸]. اقبال الاعمال،سید بن طاووس،قم: دقتر تبلیغات،۱۳۷۶ش،ج۳، ص ۱۰۱.
[۹]. مقاله‌ای پیرامون اربعین، ص۲۱.
[۱۰]. آثار الباقیة، ابوریحان بیرونی،تهران: امیر کبیر،ص۳۳۱.
[۱۱]. اعیان الشیعة, سید محسن امین،بیروت: دار التعارف،۱۴۲۱هـ، ج۴، ص۴۷.

نویسنده: محمد یاسر بیانی