تاریخچه
در این یادداشت برای شناخت بهتر شخصیت شاه نعمتالله ولی سه واقعه مهم و حایز اهمیت در قرن 8 و 9 مورد بررسی قرار خواهد گرفت: 1. رشد، توسعه و گسترش و عملی شدن تصوف 2. قدرت یافتن شیعه اثنی عشری تا حد تشکیل سلسله شیعی صفوی 3. حمله مغولها به ایران و فروپاشی حکومتهای وقت.
علیرغم تلاش برخی از متصوفه مانند آقای شهرام پازوکی در معرفی شاه نعمت الله ولی به عنوان یک شیعه واقعی و معرفی تصوف به عنوان مرام حقیقی تشیع، همه شواهد و قرائن حکایت از سنی مذهب بودن شاه نعمت الله و علاقه قلبی او نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام دارد. لذا میتوان شاه نعمتالله ولی را یک سنّی متمایل به اهلبیت دانست.
برای دو کلمه "عرفان" و "تصوف" اشتراکات و افتراقات بسیاری نقل کردهاند، برخی هم آن دو را یکی دانسته و برای هر دو حکم واحدی در نظر گرفتهاند لیکن در نظر غالب محققین در این زمینه اختلافاتی میان دو کلمه عرفان و تصوف وجود دارد که در این نوشته مختصر به برخی اشاره میکنیم.
برخی مستشرقین بر این عقیدهاند که صوفیه متاثر از ادیان دیگر است. در این میان عدهای صوفیه را متاثر از دین مسیحیت و یهودیت می دانند. این عده از محققان اروپایی که از اصول عقاید و گرایشان مذهبی خود متاثر هستند کوشیدهاند تا وجه تشابه آشکار یا پنهانی میان تصوف اسلامی و عقاید خویش بیابند و بگویند که به هر حال تاثیر و تاثری در کار بوده است.
صوفیه از شمار فرقههایی است که در آداب و مناسک خود از دیگر ادیان و فرقهها تأثیراتی گرفته است. در زمره فرقههایی که صوفیه از آنها متأثر شده است، "فرقه مرجئه" میباشد و میتوان گفت که عقیده مرجئه با تفکیک عمل از ایمان بستر مناسبی برای توجه عقاید تصوف، خصوصاً در مساله طریقت و شریعت و جواز ارتکاب معاصی فراهم ساخته است.
مورخین در احوال حسن بصری که از سران قدیمی صوفیه بهحساب میآید و معاصر با پنج امام معصوم بوده است، چنین نگاشتهاند که وی فردی غمگین و حزین بوده است. سؤال این است که آیا این حزن و حالت غم حالتی الهی بوده است یا پشت ماجرای غم چندین سالهی سرکردهی فرقه صوفیه آه مظلومی نهفته است؟ تاریخ، قسمت دوم سؤال را تأیید میکند. حزن و اندوه در دین اسلام و در باب زهد سفارش شده...
برای شناخت صوفیه نیاز است که مکاتب مختلف صوفیه را شناخت تا بتوان تحلیلی مناسب درباره این طایفه ارائه کرد. در این نوشتار سعی شده است تا معرفی کوتاهی از مکتب صوفیان بغداد یا عراق ارائه داد و مشخصات کلی این مکتب را بیان نمود. سخن راندن درباره مکتب بغداد بدون نام بردن از سه شخصیت بارز این مکتب کاری ناتمام است تا جایی که مکتب بغداد بیشتر با این سه تن شناخته...
کسانی که درباره تصوف و صوفی گری مطالعه یا بحث می کنند، نقل قولهایی در باره معنی واقعی کلمه "صوفی" مطرح میکنند. باید دانست که برای کلمه «صوفی» معانی بسیاری در نظر گرفتهاند که در این جا به بیان سه قول مشهور میپردازیم. با توجه به اظهار نظرهای مختلف در باره اشتقاق واژه صوفی و کلام بزرگان تصوف و واژه شناسان، اشتقاق کلمه صوفی از صوف از همه شقوق آن...
منظور از مکتبهای فکری، مکاتب موجود در قلمرو تفکرات اسلامی است. با گسترش تحقیقات عقلی، از قرن دوم تا قرن ششم هجری، عملاً چهار دسته و گروه فکری اصلی و عمده به وجود آمد که به عنوان متکلمان، فلاسفه مشاء، فلاسفه اشراق و عرفا یا متصوفه شناخته شدند. همه اینها به طور کلی به واقعیت و عینیت جهان و انسان باور داشته و قوای ظاهری و باطنی انسان را در مجموع، قادر به درک حقایق...
تصوف و عرفان، مفهوم کلی و عامی است که بر مصادیق گوناگونی اطلاق شده است. بنابراین در تعریف عرفان و و نیز در رد و قبول آن نباید از خصوصیات مصادیق غفلت کرد و مبنای کار این مفهوم کلی و عام قرار داد. تعارف عرفا نیز از عرفان متنوع است، زیرا عرفا در تعریف عرفان و مسائل مربوط به آن همانند توحید، فنا، عشق و محبت، فقر و اخلاص و رضا، در مواردی موقعیت خاص مخاطب را در نظر...
صوفی دعوتکننده به مناظره پاسخ جالبی به سؤال کننده در مورد حسن بصری میدهد که جای تأمل دارد. وی حسن بصری را سامری امت پیامبر (صلی الله علیه و آله) خوانده و میگوید نزد ما اعتباری ندارد. با توجه به اینکه دعوتکننده به مناظره نظری کاملاً متفاوت با دیگر بزرگان صوفیه دارد، قطبیت حسن بصری را بالکل منکر شده است. ازآنجاکه احادیث...
ملامتیه گروهی از صوفیه است که اعمال نیک خود را پنهان میکردند و از سرزنش ملامت گران ترسی نداشتند و روابط باطنی خود را با خدا ظاهر نمیکردند. اما این اعتقاد ملامتیه کمکم به انحراف ایشان از مبانی عقاید صوفیه منجر شد. ملامیّه و ملامتیه از ماده «ملامت»، به معنای سرزنش و نکوهش، است. و ملامتیان کسانی بودند که از سرزنش و ملامت ملامتگران ترسی...
گهگاه درباره اعتراض مریدان صوفیه به صوفیه سخنانی شنیده میشود، اما گاهی اعتراضات آنقدر عمیق است که بزرگان صوفیه لب به اعتراض گشوده و گلایههای خود را بیان میکنند. هرچند برخی از صوفیه وقتی به این قسمت میرسند و قصد جبران مافات نمایید میگویند جهله صوفیه دستبهکارهایی زدهاند که بزرگان از اعمال ایشان اعلام برائت نمودهاند...
حسن بصری بزرگ فرقهی صوفیان، علاوه بر اینکه در این جنگ حضرت علی(علیه السلام) را همراهی نکرده است بعد از جنگ در صحبتی که بین او و امیرالمؤمنین در تاریخ ثبتشده است توهین بیشرمانهای به امیرالمؤمنین(علیه السلام) مینماید. در کتاب الاحتجاج علی اهل اللجاج چنین آمده است: «چون حضرت أمير (عليه السّلام) از جنگ جمل فراغت يافت چند جهاز شتر بهصورت...