پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ صوفی دعوت‌کننده به مناظره پاسخ جالبی به سؤال کننده در مورد حسن بصری می‌دهد که جای تأمل دارد. وی حسن بصری را سامری امت پیامبر (صلی الله علیه و آله) خوانده و می‌گوید نزد ما اعتباری ندارد.

سؤال 6- درباره حسن بصری و سفیان ثوری چه نظری دارید؟ آیا از مفاخر شما می‌باشند یا خیر؟ لطفاً برخورد آن‌ها با امام علی و امام صادق (علیهما السلام) را برای ما بنویسید. (البته از روی انصاف و مستند)
پاسخ: حسن بصری را از زهاد ثمانیه خوانده‌اند و برخی او را صاحب سر امیرالمؤمنین می‌دانند اما او سامری امت پیامبر و فقیه مشهور بنی‌امیه است و نزد ما اعتباری ندارد. حدیثی که او نقل کند یا سندش به او برسد ضعیف و مردود است و نزد علما اعتباری ندارد.

با توجه به اینکه دعوت‌کننده به مناظره نظری کاملاً متفاوت با دیگر بزرگان صوفیه دارد، قطبیت حسن بصری را بالکل منکر شده است. ازآنجاکه احادیث مختلفی در مذمت حسن بصری آمده است، صوفی بی‌تجربه داستان ما سعی نموده تا روایات معصومین (علیهم السلام) را نصب العین قرار داده و حسن بصری را برخلاف برخی از بزرگان صوفیه انکار کند و همین امر نشان می‌دهد که ایشان حتی با سلسله اقطابی که بزرگان صوفیه برای خود ذکر کرده‌اند، آشنایی ندارد. چراکه بزرگان صوفیه حسن بصری را از اقطاب خود می‌دانند.
دو روایت در مذمت حسن بصری
حسن بصری سامری امت «قال أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَمَا إِنَّ لِکُلِّ قَوْمٍ سَامِرِیّاً وَ هَذَا سَامِرِیُّ هَذِهِ الْأُمَّة [1]  برای هر امتی سامری‌ای می‌باشد و سامری این امت حسن بصری است.
شیطان برادر حسن بصری است بـعـد از جنگ جـمـل، حضرت امیرالمؤمنین (ع) حسن بصری را در حال وضو گرفتن دید. به او فرمود: وضویت را خوب بگیر. حـسـن بـصـری گـفـت: دیروز افرادی را کشتی که شهادتین می‌گفتند و نمازهای پنج‌گانه را می‌خواندند و خوب هم وضو می‌گرفتند! امیرالمؤمنین (ع) فرمود: اگر آنان را به‌ناحق کشتم، پس چرا یاریشان نکردی؟ حسن بصری گفت: آری، برای کمک به آنان حرکت کردم تا به محلی از بصره (خریبه) رسیدم، مـنـادی صدا کرد که در این جنگ، قاتل و مقتول در آتش هستند. لذا با وحشت، برگشتم و تا سه روز این عمل تکرار شد. امـام (ع) فـرمـود: راسـت می‌گویی، آن منادی، برادرت شیطان بود و درست گفته که قاتل و مقتول از سپاه ناکثین در آتش هستند. [2]
کسانی که حسن بصری را از اقطاب می‌دانند
از صوفیان قدیم
در برخی تذکره‌های به‌اصطلاح عرفانی منسوب به صوفیه مثل اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید، نسبت طریقتی معروف کرخی را از طریق حسن بصری به ائمه معصومین (علیهم السلام) اثبات می‌نمایند:
1. حضرت علی (ع)
2. حسن بصری
3. حبیب عجمی
4. داود طایی
5. معروف کرخی...[3]
قطب فعلی دراویش نورعلی تابنده
و نکته دیگر که نمی‌توان آن را انکار کرد آن است که قطب فعلی دراویش گنابادی نیز در مسئله قطبیت حسن بصری حرفی ندارد و آن را موردقبول می‌داند و وی را از اقطاب سلسله خود می‌شمارد، ولی آن‌قدر آش شور شده که سعی دارد مصداق حسن بصری را عوض کند تا بدین وسیله بتواند جمع بین درست بودن عقاید اقطاب خود و روایات کرده باشد. وی درباره حسن بصری می‌نویسد: «کاملاً طبیعی است که هر حسنی که در بصره بوده، اسمش حسن بصری باشد، بنابراین خیلی محتمل است اگر هم کسی بوده که آن جسارت را در برابر علی (علیه‌السلام) داشته، یک حسن بصری دیگری بوده باشد. اما ما آن حسن بصری را تجلیل می‌کنیم که به نوکری آستان علی افتخار می‌کرد.»[4]
بااین‌وجود دعوت‌کننده به مناظره نمی‌دانم آیا از عقاید فرقه خودآگاهی ندارد یا اینکه می‌خواهد بدین وسیله ساز مخالفت با فرقه خود را چاق کند یا اینکه قصد دارد با بافته‌های ذهنی خود عقاید انحرافی تصوف را اصلاح نماید. به‌هرحال ایشان اشتباهات فاحشی در پاسخ به سؤالات صوفیه داشته است که هیچ توجیهی برای آن نیست. چراکه وی بدون در نظر گرفتن سخنان بزرگان خود اقدام به پاسخ‌گویی نموده است، و عقایدی غیر از عقاید صوفیه امروزی را بیان کرده است و  همین امر نشان‌دهنده ناآشنایی صوفیه امروزی با معارف خود است. چراکه کسی که عده‌ای را به مناظره دعوت می‌کند معلوم است که از گروه عوام آن دسته نیست و باید مطالبی از معارف فرقه خود بداند که به خود این اجازه را داده است که مخالفان خود را به مناظره دعوت کند.

پی‌نوشت:

[1]. بحار الأنوار، طبع بیروت، ج ۴۲، ص ۱۴۲ به نقل از احتجاج
[2]. همان
[3]. آزمایش مصطفی، درآمدی بر تحولات سلسله نعمت اللهیه در دوران اخیر، حقیقت، تهران، 1381، پاورقی ص 8
[4]. محدث سید محمد، فرقه صوفیان، راه نیکان، تهران، ۱۳۸۷، چاپ دوم، ص ۸۳؛ به نقل از فصل‌نامه عرفان ایران.