صحیح بخاری نزد اهل سنت بعد از قرآن کریم، معتبرترین کتاب است. همه مسلمانان اهل سنت به این کتاب ارج می‌نهند. با توجه به اهمیت و ارزش این کتاب نزد مسلمانان اهل سنت بر آن شدیم که نماز تراویح را بر اساس این کتاب روایی معتبر، مورد توجه قرار دهیم.
در صحیح بخاری در رابطه با نماز تراویح چنین آمده است:
«عبدالرحمن می‌گوید: در یکی از شب‌های ماه رمضان با عمر بن خطاب وارد مسجد شدیم؛ مردم در مسجد پراکنده و متفرق بودند، بعضی‌ها فرادا نماز می‌خواندند، و بعضی‌ها هم سه چهار نفره پشت سر یک نفر نماز جماعت می‌خواندند. عمر گفت: اگر این‌ها را مجتمع می‌کردم به یک امام جماعت، بهتر و زیباتر بود؛ سپس تصمیمش را گرفت و ابی بن کعب را امام آن‌ها قرار داد. شبی دیگر به همراه عمر وارد مسجد شدم و دیدم مردم پشت سر ابی بن کعب به جماعت ایستاده‌اند. در این هنگام عمر گفت: این بدعت خوبی است.»[1]
چنان‌که در این روایت مشاهده می‌شود، عمر تصریح دارد که «انی اری..» نماز تراویح بر اساس نظر من است. نه نظر شرع و نبی اکرم. بنابراین نمی‌توان توجیه کرد که نماز تراویح در زمان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) انجام گرفته است. خصوصاً آن‌که روایت دیگری در منابع اهل سنت وجود دارد که جای هرگونه توجیه و تأویل را از بین می‌برد.
بخاری این روایت را چنین نقل کرده است: «شبی پیغمبر اکرم به مسجد آمد و مشغول نماز نافله شد. در این هنگام عده‌ای از مردم آمدند و به نماز نافله پیغمبر اقتدا کردند. فردا شب دوباره در مسجد حاضر شدند، ولی پیغمبر دیر کرد و به مسجد نیامد. مردم به درب خانه پیغمبر رفتند و درب خانه پیغمبر را زدند و با صدای بلند ایشان را صدا زدند. در این حال پیغمبر در حالی‌که غضبناک بود از خانه خارج شد و به مردم فرمود: این چه کاری است که شما انجام می‌دهید؟ من گمان می‌کنم این نماز تراویح بر شما واجب بشود. شما باید نماز نافله را در خانه بخوانید. همانا بهترین نماز انسان، نمازی است که در خانه خوانده می‌شود. مگر نماز واجب.»[2]
چنان‌که در این روایت مشاهده می‌شود، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از اقامه نماز تراویح به صورت جماعت ناراحت و غضبناک شدند و فرمودند این نماز را در خانه بخوانید. حضرت فرمود: «فَعَلَيْكُمْ بِالصَّلاَةِ فِي بُيُوتِكُمْ.» اکنون با این روایات چگونه می‌توان توجیه کرد که نماز تراویح در زمان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سنت بوده است و عمر آن سنت را احیاء کرده است!
افزون بر آن‌که روایت دیگری در بخاری وجود دارد که مشخص می‌کند، نماز تراویح در زمان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و خلیفه اول به صورت فرادا انجام می‌گرفت، ولی خلیفه دوم با ایجاد بدعت در دین، آن را به صورت جماعت مرسوم کرد.
بخاری چنین روایت کرده است: «رسول اکرم از دنیا رفت و قضیه نماز تراویح به همین شکل بود [یعنی به جماعت خوانده نمی‌شد] و در خلافت ابوبکر هم همین‌گونه بود و ابتدای خلافت عمر هم این‌گونه بود.»[3]
بنابراین با توجه به روایات ذکر شده از صحیح‌ترین منبع روایی اهل سنت، آیا می‌توان مدعی شد که نماز تراویح سنتی است که توسط پیامبر پایه‌گذاری شده است؟ سؤالی که پاسخ به آن می‌تواند تفاوت حدیث پیامبر و آثار صحابه را نمایان کند و این حقیقت را روشن کند که در صدر اسلام، برخی از صحابه برای خود مقام و موقعیتی قائل بودند که می‌توانند چنین اقداماتی انجام دهند.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. «عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدٍ القَارِيِّ، أَنَّهُ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، لَيْلَةً فِي رَمَضَانَ إِلَى المَسْجِدِ، فَإِذَا النَّاسُ أَوْزَاعٌ مُتَفَرِّقُونَ، يُصَلِّي الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ، وَيُصَلِّي الرَّجُلُ فَيُصَلِّي بِصَلاَتِهِ الرَّهْطُ، فَقَالَ عُمَرُ: «إِنِّي أَرَى لَوْ جَمَعْتُ هَؤُلاَءِ عَلَى قَارِئٍ وَاحِدٍ، لَكَانَ أَمْثَلَ» ثُمَّ عَزَمَ، فَجَمَعَهُمْ عَلَى أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ، ثُمَّ خَرَجْتُ مَعَهُ لَيْلَةً أُخْرَى، وَالنَّاسُ يُصَلُّونَ بِصَلاَةِ قَارِئِهِمْ، قَالَ عُمَرُ: «نِعْمَ البِدْعَةُ هَذِهِ، وَالَّتِي يَنَامُونَ عَنْهَا أَفْضَلُ مِنَ الَّتِي يَقُومُونَ» يُرِيدُ آخِرَ اللَّيْلِ وَكَانَ النَّاسُ يَقُومُونَ أَوَّلَه.» بخارى، محمّد، صحيح البخاري، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق، ج3، ص45، باب فضل من قام رمضان.
[2]. «فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُصَلِّي فِيهَا، فَتَتَبَّعَ إِلَيْهِ رِجَالٌ وَجَاءُوا يُصَلُّونَ بِصَلاَتِهِ، ثُمَّ جَاءُوا لَيْلَةً فَحَضَرُوا، وَأَبْطَأَ رَسُولُ اللَّهِ عَنْهُمْ فَلَمْ يَخْرُجْ إِلَيْهِمْ، فَرَفَعُوا أَصْوَاتَهُمْ وَحَصَبُوا البَابَ، فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ مُغْضَبًا، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ: «مَا زَالَ بِكُمْ صَنِيعُكُمْ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُكْتَبُ عَلَيْكُمْ، فَعَلَيْكُمْ بِالصَّلاَةِ فِي بُيُوتِكُمْ، فَإِنَّ خَيْرَ صَلاَةِ المَرْءِ فِي بَيْتِهِ إِلَّا الصَّلاَةَ المَكْتُوبَةَ.» بخارى، محمّد، صحيح البخاري، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق، ج5، ص2266.
[3]. «فَتُوُفِّيَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِكَ، ثُمَّ كَانَ الأَمْرُ عَلَى ذَلِكَ فِي خِلاَفَةِ أَبِي بَكْرٍ، وَصَدْرًا مِنْ خِلاَفَةِ عُمَرَ.» بخارى، محمّد، صحيح البخاري، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق، ج2، ص707، كِتَابُ صَلاَةِ التَّرَاوِيحِ بَابُ فَضْلِ مَنْ قَامَ رَمَضَانَ.