پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ روزه از عبادت‌های مهمی است که خداوند درباره آن می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ [بقره/183] روزه بر شما واجب شد، همان‌گونه که بر پیشینیانتان واجب شده بود، باشد که تقوا و پرهیز پیشه کنید» و در روایت نبوی نقل شده است که روزه سپری در برابر دوزخ است؛ برای این عبادت، احکام مختلف ازجمله واجب، مستحب، مکروه و حرام وجود دارد.[1]
کودکان از 4 سالگی با مفاهیم ساده و به مرور در سنوات بعد با مفاهیم کلی روزه و ماه رمضان آشنا می‌شوند. والدین و مربیان، برای زیبا جلوه دادن این ماه پر برکت نقش ظریف و مهمی برعهده دارند. بچه‌ها با گرفتن روزه ناقص، کمی به گرسنگی عادت می‌کنند و صبرشان بیشتر می‌شود و وقتی به سن تکلیف رسیدند، در هنگام گرفتن روزه کامل، با سختی مواجه نمی‌شوند.

بنابراین برای آموزش تعالیم دینی، می‌توان روزه ناقص که در اصطلاح عرفی به آن روزه کله گنجشکی می‌گویند را به بچه‌ها قبل از بلوغ آموزش داد.
در روایات و معارف اسلامی، در این باره آمده است؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «قَالَ الصَّادِقُ ع ... نَحْنُ نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِالصِّيَامِ إِذَا كَانُوا أَبْنَاءَ سَبْعِ سِنِينَ مَا أَطَاقُوا مِنْ صِيَامِ الْيَوْمِ إِنْ كَانَ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ أَوْ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَوِ الْجُوعُ أَفْطَرُوا حَتَّى يَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ يُطِيقُوهُ فَمُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصِّيَامِ إِذَا كَانُوا أَبْنَاءَ تِسْعِ سِنِينَ مَا أَطَاقُوهُ مِنْ صِيَامِ الْيَوْمِ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا.[2] ... ما کودکانمان را آنگاه که به هفت سالگی رسیدند به روزه فرمان می دهیم، به هر مقدار از روز که توانستند روزه بگیرند، خواه نصف روز یا کمتر و بیشتر؛ پس اگر گرسنگی و تشنگی بر ایشان غلبه کرد، افطار کنند تا آن‌که به روزه عادت کرده، بدان قدرت یابند. شما نیز کودکانتان را از نه سالگی به روزه فرمان دهید، به هر مقدار که توانستند روزه بگیرند و اگر تشنگی بر آنان غلبه کرد، افطار کنند.»
طبق این سخن امام، ائمه (علیهم‌السلام) وقتی فرزندانشان به سن 7 سالگی می‌رسید، برای اعمال عبادی (روزه و نماز) تمرین داده می‌شدند و به شیعیان سفارش می‌کنند که شما لااقل وقتی فرزندتان (پسرتان) به 9 سالگی رسید، او را تشویق کنید که به مقدار تواناییش (نصف روز، بیشتر یا کمتر) روزه بگیرد. اگر بی‌تاب شد، می‌توانید وسط روز به او آب یا غذای مختصری بدهید.

شهید ثانی (رحمةالله‌علیه) نیز در کتاب شرح لمعه، می‌نویسد: «و یمرن الصبی و کذا الصبیة علی الصوم لسبع لیعتاده فلا یثقل علیه عند البلوغ… و لو أطاق بعض النهار خاصة فعل، و یتخیر بین نیة الوجوب و الندب، لأن الغرض التمرین علی فعل الواجب، ذکره المصنف و غیره، و إن کان الندب أولی.[3] پسر بچه هفت‌ساله به روزه گرفتن تمرین داده می‌شود و هم‌چنین دختر بچه هفت ساله، تا به روزه گرفتن عادت کند و در هنگام بلوغ برای او سخت و سنگین نباشد؛ ... اگر قسمتی از روز را طاقت آورد، انجام دهد و مخیر است که نیت واجب یا مستحب کند؛ چون هدف از این روزه، تمرین برای عمل واجب است، ...»
طبق این توضیح شهید ثانی، دختر و پسر را از 7 سال به نماز و روزه تمرین دهید تا زمانی که توانایی کودک بیشتر شد و توانست بیشتر گرسنگی و تشنگی را تحمل کند، اراده قوی‌تری داشته باشد و قادر به گرفتن روزه کامل گردد. اگر آنان قبل از بلوغ، اعمال عبادی خود را هیچ انجام نداده باشند، در زمان بلوغ این اعمال برایشان سختی زیادی دارد.

طبق این متون مشخص می‌گردد که برای طبیعی و واقعی جلوه دادن این اعمال، نباید بسیار از اصطلاح روزه کله گنجشکی استفاده شود که غیر عادی بودن در آن پدیدار است؛ بلکه در عبارت شهید ثانی آمده، نظر بعضی از فقها این است که حتی کودک در نیت این اعمال می‌تواند نیت واجب کند؛ پس باید به کودک گفته شود که این نوع روزه‌ای که می‌گیری، یکی از انواع روزه‌ها است.

پی‌نوشت:
[1]. «سیره پیامبر (ص) در روزه مستحبی»
[2]. الکافی، کلینی، ج3، ص409؛ کتاب من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص280.
[3]. الروضة البهية فی شرح اللمعة الدمشقية، شهيد ثانی، ج2، ص105.