پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌های متعدد خود در ماه رمضان، به این نکته اشاره می‌کنند که این ماه، ماه تقواست؛ خداوند می‌فرماید که این ماه رمضان را تشریع کردیم تا زمینه و بستری باشد برای رواج تقوا.

یکی از تعاریفی که ایشان برای تقوا گفته‌اند این است:
«[تقوا یعنی] به خود پرداختن، به خود رسیدن و ذخیره تقوا را برای خود فراهم کردن؛ ... این تقوا هم، خود وسیله‌ای برای منازل عالی‌تر است. تقوا مرکبی است که می‌تواند ما را به آن منازل عالی برساند.»[1]

«تقوا یعنی مراقبت از خویش؛ دائم باید مراقب خودمان باشیم.» «راه علاج مراقبت است؛ باید مراقبت کنیم؛ باید نظارت کنیم بر خودمان، بر مجموعه‌مان، انگیزه‌مان را افزایش بدهیم، کارمان را متراکم‌تر کنیم، پُرکاری، پرهیز از لغزشگاه‌ها.»[2]

«تقوا عبارت است از آن حالت مراقبت دائمی که موجب می‌شود انسان به کج‌راهه نرود و خارهای دامن‌گیر، دامن او را نگیرد. تقوا در واقع یک جوشنی است، یک زرهی است بر تن انسان باتقوا که او را از آسیب تیرهای زهرآگین و ضربه‌های مهلک معنوی محفوظ و مصون می‌دارد.»[3]

در تعبیر دیگری در مورد تقوا می‌گویند: «معنای تقوا این است: «دستی که عنان خویش گیرد»؛ عنان دیگران را گاهی درست می‌توانیم بگیریم؛ اگر بتوانیم عنان خودمان را بگیریم، خودمان را از چموشی، از وحشی‌گری، از عبور از خطوط قرمز الهی باز بداریم، این هنر بزرگی است. تقوا یعنی مراقبت از خود برای حرکت در صراط مستقیم الهی؛ یافتن علم و معرفت و بصیرت و بر اساس علم و معرفت و بصیرت، حرکت کردن. ... اگر شاعر یک روزی می‌گفت «دستی که عنان خویش گیرد / امروز در آستین کس نیست»، اما در زمان ما دست‌هایی که عنان خود را بگیرند، کم نیستند. این جامعه جوان کشور، این مجموعه‌ی نسل باطراوتِ بر روی کار آمده کشور، در راهِ درست حرکت می‌کنند، تمرین تقوا می‌کنند؛ این برای آینده این کشور، بلکه آینده امت اسلامی مژده بزرگی است.»[4]

همچنین در تعریف تقوا می‌فرمایند: «تقوا یعنی چه؟ تقوا آن طوری که در ترجمه‌ها رایج شده که درست هم هست، یعنی «پروا کردن»، یا در تعبیرات معمولی ماها «ملاحظه کردن»؛ [مثلاً] می‌گویند فلانی ملاحظه فلانی را دارد، یا شما ملاحظه فلان کس را دارید؛ پروا یعنی این. پروا کردن، ملاحظه کردن، معنای تقوا است. اِتَّقُوا الله، یعنی ملاحظه خدا را بکنید، پروا داشته باشید از خدای متعال. یک خطّ مستقیمی به شما نشان داده است در این حرکت عظیم حیات بشری که محفوف به مشکلات است. فرض کنید مثل زمینی که این گوشه و آن گوشه‌اش مین وجود دارد که یک راهی را باز می‌کنند، می‌گویند این راه، راه سلامت است، راه امنیّت است، از اینجا بروید؛ صراط مستقیم این است. ملاحظه خدا (اِتَّقُوا الله) یعنی حواستان باشد از این راه منحرف نشوید، کج و راست نشوید که گرفتار خواهید شد، مشکل برایتان درست می‌شود.
تقوا دامنه وسیعی هم دارد؛ یعنی از خلوت دل شما، تقوا وجود دارد که شهوات را در دل راه ندهید، رَیب و شکّ در حق را در دل راه ندهید، هوای نفْس را از خودتان دور کنید؛ [یعنی] این مشکلاتی که ماها دچارش هستیم. ... امام (رضوان‌‌الله‌‌علیه) ... یک جمله‌ای می‌گفتند که «ماه رمضان موجب می‌شود که از شهوات، خودمان را دور کنیم، به خصوص شهوات معنوی»؛ شهوت معنوی سخت‌تر است؛ قدرت‌طلبی، جاه‌طلبی، این‌ها شهوات معنوی [است]. این‌که انسان سعی کند در همه میدان‌های زندگی، خودش را تحکیم کند، این آن شهوت معنوی است؛ شهوات ظاهری و مادّی و اخلاقی و [مانند] این‌ها هم که به جای خود محفوظ است. ... کارگزار حکومت، مبتلا به ارتباط نزدیک با حقوق مردم است؛ اگر چنانچه بی‌تقوا باشد، حقوق مردم پامال خواهد شد، آن وقت دیگر قابل جبران نیست؛ حالا فلان کار خلاف شخصی و ظلم به نفْس را که انسان انجام می‌دهد، خب توبه می‌کند، بعد یک جوری جبران می‌شود، امّا وقتی حقوق مردم پامال شد، چه جوری انسان می‌خواهد این را جبران کند؟»[5]

ایشان در تعریف تقوا، این کلمه را در تقابل با اغوا توسط شیطان معرفی می‌کنند: «کوتاه‌ترین کلمه و پُرمغزترین کلمه، کلمه تقوا است؛ ... مسئله، مسئله تقابل شیطان و تقابل تقوا است. کار شیطان اغوا کردن است؛ اغوا یعنی چه؟ یعنی ایجاد اختلال در دستگاه محاسبه شما؛ نقطه‌ی مقابل، کارکرد تقوا است؛ سعی شیطان این است که شما را اغوا کند، یعنی دستگاه عقل را، دستگاه فطرت را، دستگاه سنجش صحیح را که در وجود انسان گذاشته شده است، از کار بیندازد؛ یعنی انسان را دچار خطای در محاسبه کند. کار تقوا نقطه مقابل است: «اِن تَتَّقُوا اللهَ یَجعَل لَکُم فُرقانا [انفال/29] اگر خدا ترس و پرهیزکار شوید خدا به شما فرقان بخشد.» تقوا به شما فرقان، یعنی آگاهی برای جدا کردن حق از باطل را می‌دهد. در آیه شریفه دیگر [می‌فرماید]: «وَ اتَّقُوا اللهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ الله [بقره/282] و از خدا بترسید و خداوند هم به شما تعلیم مصالح امور می‌کند» تقوا موجب این است که خدای متعال دریچه‌های دانش را، آگاهی را، دانایی را به روی شما باز کند.

تأثیر شیطان در دستگاه محاسبه ما از راه تهدید و تطمیع است؛ از یک طرف ما را می‌ترساند: آیه شریفه قرآن در سوره مبارکه آل‌عمران [می‌فرماید]: «اِنَّما ذلِکُمُ الشَّیطنُ یُخَوِّفُ اَولِیآءَهُ فَلا تَخافُوهُم وَ خافُونِ اِن کُنتُم مُؤمِنین [آل‌عمران/175] این فقط شیطان است که پیروان خود را (با سخنان و شایعات بی‌اساس،) می‌ترساند. از آن‌ها نترسید! و تنها از من بترسید اگر ایمان دارید!» در قضیّه غزوه‌ای که بعد از اُحد اتّفاق افتاد (که آمدند شایعه کردند که دشمن آمد، پدرتان درآمد، همه چیزتان از دست رفت) پیغمبر فرمود: آن کسانی که امروز در جنگ اُحد زخمی شدند، همان‌ها شمشیر بردارند و بیایند؛ اگر هیچ‌کدامتان هم نیایید، من تنها خواهم رفت. پیغمبر اکرم راه افتاد، کسانی که آن روز در اُحد زخمی شده بودند، شمشیر برداشتند با پیغمبر راه افتادند رفتند و دشمن را که در نزدیک مدینه - [خبر] درست بود - کمین کرده بود و قصد داشت که حمله کند به‌صورت غافلگیرکننده، تار و مار کردند و برگشتند.»[6]

بنابراین رهبر انقلاب، تقوا را با عبارت‌های «به خود پرداختن»، «مراقبت از خویش»، «عنان خویش گرفتن»، « پروا کردن؛ ملاحظه کردن» و در تقابل با اغوای شیطان معنا کردند.

پی‌نوشت:
[1]. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز عید فطر، ۲۴ آبان ۱۳۸۳.
[2]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام، ۲۵ خرداد ۱۳۹۵.
[3]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام، ۲ تیر ۱۳۹۴.
[4]. خطبه‌های مقام معظم رهبری در نماز عید سعید فطر، ۹ شهریور ۱۳۹۰.
[5]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام، ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸.
[6]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام، ۱۶ تیر ۱۳۹۳.