پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ روزه در روزهایی که روزه گرفتن در آن واجب یا حرام یا مکروه نیست، مستحب است و این اصل اولی در روزه مستحبی است.
- برخی روزها نیز روزه‌اش به جهت سبب خاص مستحب است، مانند روزه برای آمدن باران.
- برخی روزها هم، روزه‌اش به جهت زمانی خاص، مانند روزه‌های اول، سوم و هفتم محرّم، چهارم تا نهم شوال، نيمه جمادی الاولی، تمامی ماه رجب، روز مبعث (27 رجب)، تمامی ماه شعبان، به ويژه نيمه آن، روز ميلاد رسول اکرم (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) (17 ربیع الاوّل)، روز دحو الارض (25 ذیقعده)، 29 ذيقعده، اوّل ذی‌حجه، اوّل تا نهم ذی‌حجه، عید غدیر (18 ذی‌حجه)، روزه سه روز در هر ماه، که به قول مشهور، پنج شنبه اوّل و آخر و چهارشنبه اوّل دهه دوم ماه است؛ روزهای 13، 14 و 15 هر ماه به قول مشهور و هر پنج شنبه و جمعه يا جمعه به تنهایی و روز نوروز.

در سفارش به روزه گرفتن آمده است که تمام ماه رجب و ماه شعبان روزه گرفته شود و به روزه‌هاى ماه رمضان متصل شود؛ روزه گرفتن در این سه ماه، پشت سر هم ثواب زیادی دارد و ارزشمند است و مشكل شرعى ندارد، البته روزه نگرفتن همه يا اکثر ماه رجب و شعبان نيز حرمت شرعى ندارد؛ ممکن است در برخی مواقع قابل توصيه كردن باشد؛ زيرا موجب پرهيز از واجب دانستن روزه آن و برابر دانستنش با ماه مبارك رمضان مى‌شود.[1] احاديث شيعه در اختيار داشتن و آزادى در گرفتن روزه مستحبی، صراحت دارند.[2]

بنابراین هر چند روزه ماه شعبان واجب نيست، امّا به جاى آوردنِ استحبابى آن براى كسانى‌كه توان اين كار را دارند، پيروى از سنّت پيامبر خدا (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) و تأسّى به خاندان مطهّر ايشان است و از اين رو توصيه مى‌شود.[3] اما شکی نیست که اساس اسلام بر اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط است و خداوندِ متعال نظام تکوین و تشریع را بر همین اصل، بنا نهاده است به طوری که در آموزه‌های قرآن، از امت اسلام به امت وسط و میانه یاد می‌کند[4] و آنان را بهترین امتی می‌داند که در روی زمین ایجاد شده‌اند. امتی که اصل و اساس آن اعتدال و میانه روی در همه چیز و همه کار است و از این رو امت شاهد، نمونه و سرمشق هستند.
آنان در رفتار، گفتار، اقتصاد و خوراک خود اعتدال و میانه روی را مراعات می‌کنند و در اعمال عبادی نیز راه افراط و تفریط را نمی‌پیمایند. در انفاق، میانه روی را اصل قرار می‌دهند؛ نه چنان می‌دهند که خود وا بمانند و نه آن‌چنان خساست به خرج می‌‎دهند که به آنان بخیل بودن صدق کند؛ در راه رفتن و سخن گفتن اعتدال و میانه روی دارند؛ در عبادت نیز میانه‌روی کرده، بر خود سخت نمی‌گیرند و خود را به رنج نمی‌افکنند. 

در روایات از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: «رسول اکرم (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) فرمود: این دین مقدس اسلام، دینی است استوار و حکیمانه و با متانت (دور از افراط و تفریط)، پس حرکت دینی شما باید با نرمش و اعتدال باشد. شما عبادت الهی را در نظر بندگان خدا سنگین و ناپسند نکنید (که با افراط و زیاده‏‌روی در عبادت، چنین بینشی در دیگران پدید می‏‌آید) که در نتیجه، مانند راکب و سواری خواهید شد که از اثر فشار بر مرکب خود آن حیوان را خسته و کوفته کرده که نهایتاً نه راهی را طی کرده و نه پشت و گرده سالمی برای حیوان باقی مانده، بدن زخمی شده و رنجور گشته، در عین حال مسافتی هم طی نشده است»[5] و از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده است که ایشان فرمودند: «کاری نکنید که عبادت الهی در نظرتان ناپسند جلوه کند.»[6]

در برخی روایات از روزه‌داریِ مدام که به روال و سیرِ طبیعی زندگی ضرر می‌رساند، نهی شده و روزه تمام سال، زمانی مجاز و پسندیده است که به زندگی خود و دیگران ضرری نرساند. همسر عثمان بن مظعون نزد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) آمد و از روزه مداومِ عثمان و شب زنده‌داری او گلایه کرد؛ پیامبر خدا (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) با عصبانیت، کفش هایش را برداشت و بیرون رفت تا نزد عثمان آمد. دید که مشغول نماز است. عثمان، با دیدن پیامبر خدا (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) نمازش را قطع کرد. پیامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) به او فرمود: «ای عثمان! خداوند متعال، مرا به رهبانیت نفرستاده؛ بلکه مرا با آیین یکتاپرستی سهل و ساده گیر فرستاده است. من، هم روزه می‌گیرم و هم نماز می‌خوانم و هم با همسرم آمیزش می‌کنم. پس هر که آیین مرا دوست دارد، باید از سنّت من پیروی کند ...»[7]

بنابراین روش و سیره پیامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) در روزه مستحبی را می‌توان، روش اعتدالی دانست که ماه شعبان را روزه گرفته و به ماه رمضان متصل می‌کردند و در ماه‌های دیگر سه روز روزه مستحبی می‌گرفتند؛ اگر کسی توان عمل به این سیره را داشت و بدون اذیت شدن می‌توانست به آن عمل کند، سزاوار است از این روزه‌های مستحبی بهره برد.

پی‌نوشت:
[1]. وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج۱۰، ص۴۹۱، ح۱۷. «قال الشيخ: ووردت الاخبار في النهي عن صوم شعبان ، وأنه ما صامه أحد من الائمة عليهم‌السلام.
أقول: حمله الشيخ أيضا على نفی الوجوب كما قاله الكلينی، وذكر أن أبا الخطاب وأصحابه كانوا يذهبون إلى أن صومه فرض واجب مثل شهر رمضان، وأن من أفطر فيه وجب عليه الكفارة.»
[2]. جامع أحاديث الشيعة، بروجردی، ج۹، ص۴۵۰، باب «استحباب صوم شهر شعبان كلّه و بعضه و استحباب اتّصال صومه بشهر رمضان.»
[3]. «سیره پیامبر (ص) در روزه مستحبی»
«سیره اهل بیت (ع) در روزه مستحبی»
«روزه مستحبی در ماه شعبان»
[4]. آیه 143 سوره بقره.
[5]. بحارالانوار، ج71، ص212. «قال رسول الله ص: إن هذا الدين متين، فأوغلوا فيه برفق، ولاتكرهوا عبادة الله إلى عباد الله، فتكونوا كالراكب المنبت الذی لاسفرا قطع، ولاظهرا أبقى.»
[6]. بحارالانوار، ج71، ص213. «عن أبی عبدالله ع قال: لاتكرهوا إلى أنفسكم العبادة.
بيان: حاصله النهی عن الافراط فی التطوعات، بحيث يكرهها النفس ولا تكون فيها راغبا ناشطا.»
[7]. اصول کافی، کلینی، ج5، 494. «جَاءَتِ امْرَأَةُ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ عُثْمَانَ يَصُومُ النَّهَارَ وَ يَقُومُ اللَّيْلَ فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص مُغْضَباً يَحْمِلُ نَعْلَيْهِ حَتَّى جَاءَ إِلَى عُثْمَانَ فَوَجَدَهُ يُصَلِّي فَانْصَرَفَ عُثْمَانُ حِينَ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهُ يَا عُثْمَانُ لَمْ يُرْسِلْنِي اللَّهُ تَعَالَى بِالرَّهْبَانِيَّةِ وَ لَكِنْ بَعَثَنِي بِالْحَنِيفِيَّةِ السَّهْلَةِ السَّمْحَةِ أَصُومُ وَ أُصَلِّي وَ أَلْمِسُ أَهْلِي فَمَنْ أَحَبَّ فِطْرَتِي فَلْيَسْتَنَّ بِسُنَّتِي وَ مِنْ سُنَّتِيَ النِّكَاحُ‌.»