پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ وهابیون معاصر ارتباط بین عالم برزخ و این دنیا را غیر عادی شمرده و روایاتی که در این زمینه مطرح شده را معجزه می‌دانند و دلیل آن را نشنیدن مردگان دانسته‌اند. در پاسخ به آنان باید گفت که ارتباط نه تنها امکان دارد، بلکه مطابق روایات، واقع شده است. متکلمان برای اثبات آن به دلایل نقلی استدلال کرده‌اند.[1] این روایات را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: «ارتباط اهل دنیا با برزخیان» و «ارتباط برزخیان با اهل دنیا».

روایات و گزارشات بسیاری از ارتباط اهل دنیا با برزخیان و چگونگی آن نقل شده است؛[2] در این نوشتار به چگونگی ارتباط برزخیان با اهل دنیا می‌پردازیم:
- در برخی روایات، ارتباط اهل برزخ با زندگان را در هنگام زیارت قبور ذکر کرده‌اند: ابن‌قیّم جوزیه مى‌گوید: «سلف بر این مطلب اجماع کرده‌اند و به تواتر رسیده است که شخص مرده کسانى را که به زیارتش مى‌آیند، مى‌شناسد و از آمدنشان مسرور مى‌شود».[3] وی از عایشه نقل مى‌کند که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «هیچ مردی نیست که به زیارت قبر برادر مؤمنش برود و نزد قبرش بنشیند، مگر اینکه با او انس می‌گیرد و از درون قبر جوابش را می‌دهد تا اینکه از کنار قبر برود».[4] در روایت دیگری آمده است که: «هیچ فردى نیست كه از كنار قبر برادر مؤمنش كه در دنیا او را می‌شناخته، سلام كرده و عبور كند، مگر اینكه آن مرده او را می‌شناسد و پاسخ سلامش را مى‌دهد».[5]

- در برخی روایات، ارتباط اهل برزخ با زندگان به صورت عرضه اعمال زندگان برای روح مردگانشان بیان شده است؛ در روایتی آمده است: «اعمال شما بر نزدیکان و عشیره‌تان از مردگان عرضه می‌شود»؛ همچنین این روایت: «اگر بنده‌ای در صبح کاری انجام دهد، به آشنایان وی در برزخ در عصر عرضه می‌شود و اگر در آخر روز عملی انجام دهد، روز بعد آنان آگاه می‌شوند؛ ابوایوب تعجب می‌کند که راوی بر قولش قسم می‌خورد؛ ابوایوب می‌گوید: خدایا به تو پناه می‌برم از اینکه نزد عباده و سعد بن عباده، رسوایم کنی به آنچه بعد آنان انجام دادم»؛ از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز نقل شده است: «از خدا بترسید درباره برادران خود که از دنیا رفته‌اند؛ حقیقتاً اعمال شما بر آنان عرضه می‌شود». حضرت فرمود: «خود را نزد امواتتان رسوا نکنید؛ زیرا اعمال شما بر دوستان شما از اهل قبور عرضه می‌گردد».[6] در برخی از این روایات، عرضه اعمال بر اموات به طور مطلق و در برخی روایات این عرضه، با فاصله نصف روز گفته شده است و زندگان را از رسوا شدن نزد اموات خود برحذر می‌دارد.

- در برخی دیگر از روایات، ارتباط اهل برزخ با زندگان به صورت ملاقات روح مردگان با روح زنده‌ها در خواب ذکر شده است:  در روایتی آمده است: «روح زندگان و مردگان در خواب با هم ملاقات می‌کنند؛ پرسش و گفتگو می‌کنند؛ آنگاه خداوند، روح مردگان را می‌گیرد و روح زنده‌ها را به اجسادشان باز می‌گرداند».[7]

ابن‌قیم تصرف، قوت، نفوذ و همت روح و سرعت صعود به طرف خداوند را بیشتر از زمانی می‌داند که در بدن محصور است و می‌گوید: «اگر روح فردی چنین قدرت و نفوذی را حتی در زمان تعلق به بدن داشت، لزوماً بعد از رهایی از حصار بدن، این قدرت، تصرف، همت و ... برای او بیش از پیش می‌گردد».[8]

همه این روایات و نظرات، وقوع ارتباط برزخیان با اهل دنیا را نشان می‌دهد و ثابت می‌کند که اصل در قطع بودن این رابطه نیست و این اتفاق برای همه مرده‌ها می‌افتد؛ البته ارتباط ارواح مؤمنان بیشتر و آزادانه‌تر است.

پی‌نوشت:
[1]. أهوال القبور و أحوال أهلها إلى النشور، ابن‌رجب حنبلی، ص80-89 والامالی، مفید، ص92و93.
[2]. «وقوع ارتباط برزخیان و زندگان و چگونگی آن (قسمت اول)»
«وقوع ارتباط برزخیان و زندگان و چگونگی آن (قسمت دوم)»
[3]. الروح فی الکلام علی أرواح الأموات والأحیاء، ابن‌قیم، ص5. «وَالسَّلَف مجمعون على هَذَا وَقد تَوَاتَرَتْ الْآثَار عَنْهُم بِأَن الْمَيِّت يعرف زِيَارَة الْحَيّ لَهُ ويستبشر بِهِ».
[4]. همان و شرح الصدور، سيوطی، ص201. «عَن عَائِشَة قَالَت قَالَ رَسُول الله مَا من رجل يزور قبر أَخِيه وَيجْلس عِنْده إِلَّا استأنس بِهِ ورد عَلَيْهِ حَتَّى يقوم».
[5]. الفتاوى الكبرى، ابن‌تيميه، ج3، ص42 و عمدة القاری، عينی، ج8، ص69. «وَأَمَّا عِلْمُ الْمَيِّتِ بِالْحَيِّ إذَا زَارَهُ، وَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَفِي حَدِيثِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «مَا مِنْ أَحَدٍ يَمُرُّ بِقَبْرِ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ كَانَ يَعْرِفُهُ فِي الدُّنْيَا فَيُسَلِّمُ عَلَيْهِ، إلَّا عَرَفَهُ، وَرَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ». قَالَ ابْنُ الْمُبَارَكِ: ثَبَتَ ذَلِكَ عَنْ النَّبِيِّ ص وَصَحَّحَهُ عَبْدُالْحَقِّ صَاحِبُ الْأَحْكَامِ».
[6]. أحكام تمنی الموت، محمد بن عبدالوهاب، ص63-65.
[7]. همان، ص66.
[8]. الروح فی الکلام علی أرواح الأموات والأحیاء، ابن قیم جوزیه، ص102.