پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ محمد بن عبدالوهاب، در مباحث مختلف اعتقادی از جمله توحید، شفاعت، توسل، زیارت و اجتهاد و ... دیدگاه‌های خاصی ارائه داد و به زعم خودش برای ایجاد اصلاحات در دین و مبارزه با شرک و بدعت، به احیای اهل‌حدیث و نفی عقل‌گرایی پرداخت؛ پیروان او گوی سبقت در دوری از معارف اصیل دینی و مخالفت با قاطبه مسلمین را ربوده و در رد نظر علمای فریقین، از او نیز افراطی‌تر شدند؛ به این جهت برخی از اعتقادات محمد بن عبدالوهاب که هماهنگ با مسلمین و اهل‌سنت و مخالف با بزرگان فعلی وهابیت است، مثل عقیده به حیات برزخی را بررسی می‌کنیم؛ این موضوع از این جهت اهمیت دارد که یکی از مهم‌ترین اعتقادات چالشی وهابیت -توسل به مردگان- به این اعتقاد بی‌ربط نیست؛ اگر ثابت شود که ارواح انسان‌ها در عالم برزخ، حیات ندارند، با اینکه وهابیون نمی‌توانند اثبات کنند که این نوع از توسل، بدعت یا شرک است، ولی می‌توانند بگویند توسل به کسی که در آن عالم است، بی‌فایده است.

روایاتی از محمد بن عبدالوهاب در زمینه شنیدن مردگان پس از قبض روح (در عالم برزخ) نقل شده که ثابت می‌کند ارواح در عالم برزخ، حیات دارند؛ غسل‌دهنده، کفن‌کننده و تشییع‌کنندگان خود را شناخته، ذکر خیر آنان درباره خود را می‌شنوند؛[1] از وضع خود در روز قیامت خبر داشته، می‌دانند جهنمی یا بهشتی‌اند؛ از اوضاع دنیا باخبرند؛ برخی دنیا را می‌بینند و برخی که نمی‌توانند با دنیا مرتبط شوند، از ارواح تازه درگذشته، از اخبار دنیا (احوال خانواده و دوستان خود)، مطلع می‌شوند و همچنین اعمال آشنایان بر آنان عرضه می‌شود.[2]

در ادامه چند دسته از روایات دیگری که محمد بن عبدالوهاب نقل کرده را بیان می‌کنیم که ثابت می‌کند در ارتباط بین دنیا و برزخ، اعمال مردم برای مردگان (که در برزخ دارای حیات هستند) می‌تواند نفع یا ضرر داشته باشد:

- روایاتی که سوره‌هایی از قرآن را نام می‌برد و قرائت آن سوره‌ها را مفید برای نجات از عذاب قبر دانسته است.[3]

- روایاتی که دعاها و اعمالی را برای نجات از عذاب قبر، مفید دانسته است.[4]

- روایتی که درباره تلقین میت نقل کرده است (که او می‌شنود و برای او نفع دارد).[5]

- روایاتی که نجات‌دهندگان از عذاب قبر را می‌شمرد و در کنار اعمال صالح انسان که از پیش فرستاده، مواردی را بیان می‌کند که بعد از مرگ به انسان ملحق شده و در نامه عمل او قرار می‌گیرد؛ ازجمله سنت‌های حسنه که ایجاد کرده، صدقه جاریه که در زمان سلامتی در دنیا پرداخته، علمی که به دیگران آموخته، کتاب‌هایی که به ارث گذاشته، مسجدی که بنا کرده، خانه‌ای که در بین مسیر در راه خدا ساخته، ولد صالحی که بر جای گذاشته و آن فرزند برای او دعا و استغفار می‌کند و ... .[6]

- روایات بسیاری که از هدیه عمل صالح برای مردگان نقل شده که هم گزارشاتی از صحابه که این کار را می‌کردند و برای بستگان خود عملی را انجام می‌دادند و هم توصیه به برخی اعمال، دعاها و سوره‌هایی برای هدیه به اصحاب قبور و مدفونین در قبرستان بیان شده است.[7]

- روایات بسیاری که سفارش کرده مرده‌های خود را عذاب نکنید؛ مرده‌ها مانند زندگان از اذیت شدن کراهت دارند.[8]

و روایاتی که از گریه کردن بر مردگان نهی کرده و آن را موجب اذیت شدن میت می‌دانند.[9]

تمام این روایات غیر از حیات برزخی، درک ارواح مردگان از اخبار دنیا، رسیدن منفعت یا زیان به ارواح در برزخ را ثابت می‌کند؛ با این روایات اثبات می‌گردد که محمد بن عبدالوهاب دعا و استغفار و دادن هدایایی برای مردگان که باعث بخشش آنان گردد را مجاز شمرده و این اعمال را برای آنان در برزخ مفید می‌داند. در این روایات آمده است که با رفتن یک فرد از این دنیا، نامه عمل او کاملاً بسته نمی‌شود، بلکه ممکن است خود او کارهایی در دنیا انجام داده باشد و هنوز مردم از آن بهره‌مند هستند و ثواب آن به مرده در عالم برزخ می‌رسد، یا بستگان و مردم با اهدای ثواب برای این مرده، او را مورد عنایت قرار داده و روح آن فرد از برکات این خیرات در برزخ متنعّم می‌‌شود.

پی‌نوشت:
[1]. «نظر محمد بن عبدالوهاب درباره حیات برزخی (قسمت اول)»
[2]. «نظر محمد بن عبدالوهاب درباره حیات برزخی (قسمت دوم)»
[3]. أحكام تمنی الموت، محمد بن عبدالوهاب، ص22.
[4]. همان، ص25.
[5]. همان، ص19.
[6]. همان، ص73.
[7]. همان، ص75.
[8]. همان، ص71.
[9]. همان. وهابیت این روایت را دلیل بر ممنوعیت گریه دانسته است. «منظور از اذیت مرده، هنگام گریه زندگان»