پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ تناسخ [1] ازجمله انحرافاتی است که برخی از جریان‌های انحرافی برای پیشبرد اهداف خویش از این آموزه استفاده می‌کنند؛ احمد اسماعیل بصری نیز یکی از آن افرادی بوده که این آموزه را وسیله‌ای برای فضیلت‌سازی خویش قرار داده است.

احمد اسماعیل بصری ادعاهای بسیاری را در کتاب‌های خویش مطرح کرده و تلاش برای بزرگ‌نمایی در مورد خویش داشته، در این میان ادعایی از او مطرح شده که فقط با پذیرش آموزه تناسخ قابل توجیه است. بعضی از این ادعاهای مبتنی بر تناسخ عبارت است از: «شبیه عیسی بن مریم الذی فداه بنفسه»؛ [2] «او همانند عیسی است که جان خودش را فدا نمود»، «حجر فی یمین علی بن أبی طالب ألقاه فی یوم لیهدی به سفینة نوح»؛ [3]، «سنگ نجات‌دهنده کشتی نوح در دست علی است»، «جعله عصا تفلق البحار»؛ [4] «او را همان عصای موسی قرار داد تا به دریا بزند»، «هو ناقة الصالح»؛ [5] «او ناقه صالح است». لذا این مدعی یمانی با توجه به این انحراف خود را سنگ در دستان امیرالمومنین علیه السلام و عصای موسی و ناقه صالح می‌داند.

تمام این ادعاهایی که از احمد اسماعیل بصری نقل شده جای توجیه ندارد؛ زیرا منظور او معنای این جملات است، به این خاطر تنها زمانی می‌توان این جملات را پذیرفت که آموزه تناسخ را به عنوان یک امر درست تلقی کنیم.

عقیده تناسخ مانند بسیاری از خرافات دیگر، مولود جهل و ناتوانی انسان از تفسیر پدیده‌های طبیعی یا اجتماعی است. این در حالی است که این گونه تناسخ مخالف مبانی قرآنی و روایی ما می‌باشد. قرآن کریم تصریح دارد که روح مشرکان پس از جداشدن از بدن به این دنیا باز نخواهد گشت: «حَتّی اِذا جاءَ اَحَدَهُمُ المَوتُ قالَ رَبِّ ارجِعون لَعَلّی اَعمَلُ صلِحًا فیما تَرَکتُ کلاًّ»؛ [6] «تا آنگاه که مرگ یکی از ایشان فرا رسد، می‌گوید: «پروردگارا، مرا بازگردانید، شاید من در آنچه وانهاده‌ام کار نیکی انجام دهم. نه چنین است، این سخنی است که او گوینده آن است و پیشاپیش آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته خواهند شد».

روایات متعددی در نقد تناسخ وجود داشته، حسن بن جهم سؤال و جوابی از مأمون و امام رضا علیه‌السلام را در مورد تناسخ نقل کرده: «فَقَالَ الْمَأْمُونُ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَمَا تَقُولُ فِی الْقَائِلِینَ بِالتَّنَاسُخِ فَقَالَ الرِّضَا ع مَنْ قَالَ بِالتَّنَاسُخِ فَهُوَ کَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مُکَذِّبٌ بِالْجَنَّةِ وَ النَّار»؛ [7] «پس مأمون عرض کرد یا ابا الحسن چه می‌فرمایی در قائلین به تناسخ، حضرت رضا علیه‌السلام فرمود: کسی که قائل است به تناسخ کافر است به خداوند عظیم و تکذیب‌ کننده است بهشت و جهنم را»

در نتیجه باید گفت که طبق روایات ائمه علیهم‌السلام اعتقاد به تناسخ منجر به تکذیب قیامت و بهشت و جهنم و همچنین باعث کفر می‌شود. حال از اتباع احمد بصری باید پرسید که تابع چه کسی هستند؟! تابع ائمه علیهم‌السلام یا تابع کسی که به فرموده اهل‌بیت علیهم‌السلام کافر است؟!

پی‌نوشت:
[1]. تَناسُخ، یا بازپیدایی به معنای ورود دوبارۀ روح یا نفس در جسم‌های مادی (انسانی یا مادون آن، مانند حیوان، گیاه و حتی اجسام بی‌جان، و اجرام آسمانی همچون ستارگان) و یا فوق‌طبیعی (مانند خدایان و فرشتگان) و ادامۀ حیات آن در این کالبد جدید است.
[2]. احمد اسماعیل بصری معتقد است که  در زمان گذشته به شکل‌های مختلفی وجود داشته، در این راستا او مدعی است که در زمان حضرت عیسی علیه‌السلام نیز بوده و عوض از  حضرت عیسی علیه‌السلام، به صلیب کشیده شده است. احمد اسماعیل بصری، الجواب المنیر عبر الاثیر اصدارات أنصار، ج ۴، ص ۴۶.
[3]. همان، ج ۱، ص ۱۶.
[4]. همان.
[5]. احمد اسماعیل بصری، بیان الحق و السداد من الاعداد، ج۱، ص۵۰.
[6]. مؤمنون/ ۹۹.
[7]. ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، نشر جهان، تهران، اول، 1378ق، ج ۲؛ ص ۲۰۲ .