سایر مسائل
نگاهی اجمالی به قرآن کریم و تعالیم ائمه اطهار بیانگر این نکته است که تعالیم بسیار بلند و ژرفی در قلمرو عرفان و آداب و دستورالعمل‌های سیر و سلوک آمده است. آیات مربوط به توحید ذات و صفات و افعال، سوره توحید، ابتدای سوره حدید و آیات پایانی سوره حشر نشان دهنده بعضی از تعالیم عرفانی است. همچنین آیاتی که بر آداب و سنن ویژه‌ای توجه داده است و می‌توان آنها را سیر و سلوک...
سه گروه عرفا، زهاد و عباد هستند که غالباً با هم اشتباه گرفته می‌شوند و نام هر یک از سه گروه را بر دیگری می‌گذارند و حال آنکه این سه گروه تفاوت‌هایی با هم دارند. در این نوشته سعی شده به تفاوت‌های سه گروه عرفا و زهاد و عباد پرداخته شود.
در لزوم توجه به تفاوت عرفان و زهد و عبادت، یا عارف و زاهد و عابد، جلال‌الدین همایی می‌گوید: «در میان اشخاص عامی و درس خوانده هر دو، کمتر کسی است که فرق حقیقی سه لقب، یا سه اصطلاح عابد و زاهد و عارف...
همان‌طوری که تمامی ادیان الهی از شاخصه‌های خاصی برخوردار هستند، تمامی فرقه‌های انحرافی و غیر الهی نیز شاخصه‌های دارند که به‌واسطه آنها از ادیان توحیدی متمایز می‌شوند. در اینجا به برخی از شاخصه‌های فرق انحرافی اشاره می‌شود. از دیرباز اندیشه‌هایی بوده و هست که در برابر اندیشه تکلیف مداری قرار داشته‌اند. این اندیشه‌ها کوشیده‌اند انسان را موجودی...
همیشه بر سر آنکه واژه صوفی کی و چگونه معروف شد، میان تمامی کسانی که با این نام به‌نوعی سر و کار داشته و دارند، اختلاف وجود داشته است. و دیگر مسائلی که صوفیان ادعای خلاف آن را دارند مذهب سران ایشان در زمان‌های قدیم است. در این نوشتار سعی شده به‌طور خلاصه به این دو مسأله از دید متون صوفیه پرداخته شود. ظاهراً واژه صوفی در قرن دوم...
با بررسی تاریخ تصوف متوجه این نکته می‌شوید که هیچ‌یک از تعاریف صوفیه منطبق بر فرقه‌هایی که موجود هستند، نمی‌شود، فرقه‌هایی که دست به بدعت مختلف زده‌اند و از جمله بدعت‌های ايشان "خانقاه" است تا بتوانند سنگری در برابر مسجد بنا کرده تا به‌واسطه تجمع در آن عقایدشان را نشر بدهند و یا انحرافات فقهی مانند این‌که برای قطب جایگاهی را متصور هستند...
"سیر و سلوک" در لغت به معنی "طی طریق" و "راه پیمودن" و "ریاضت کشیدن" و در تصوف «آداب و رسوم و کیفیت مقامات و احوال و چگونگی در طریقت است.» طبیعتاً مانند هر سیر دیگری، این راه آغاز و مبدأ و انجام و مقصدی دارد. مقصد در اینجا ذات اقدس خدای متعال است و سالک این راه در نهایت به "معرفت شهودی" خدای متعال دست می‌یابد. مبدأ سیر به‌سوی...
در مورد تصوف انبوهی از تعاریف را می‌یابیم که نیکلسون از میان آنها هفتاد و هشت تعریف را گرد آورده است. ولی بیشتر این تعاریف جنبه ادبی و بلاغی دارند، بدون این‌که تعریف دقیق علمی از تصوف به دست داده باشند که ما در ادامه نمونه‌هایی از این تعاریف را می‌آوریم. در حالی که هیچ کدام تعریفی جامع و مانع برای تصوف نیست. از سوی دیگر به دلیل تفاوت ماهوی...
گرایش عرفانی و گرایش به قرب الهی در انسان، گرایشی فطری است. آن‌چنان که دراین‌باره گفته‌شده:«حس دین دوستی و گرایش به عوالم غیب و کشف اسرار ماوراء طبیعت جزء غرائز افراد بشر است، و می‌توان این غریزه را ناشی از جاذبه حضرت رب ودود دانست که عالم امکان بالأخصّ انسان اشرف را به مقام اطلاق و نامتناهی خود می‌کشد، و مغناطیس...
معمولاً در تعبیرات اسلامی صحبت از تهذیب و اصلاح نفس است اما در تعبیرات شعرا مسئله نفس کشی و نفس کشتن زیاد آمده است. ولی درباره مسئله "نفس کشی" و به‌عبارت‌دیگر خود را درهم شکستن، خود را کوبیدن، یعنی خودبین نبودن و خودپسند و خودخواه نبودن، در عرفان غیر اسلامی طوری سخن گفته‌شده است که غالباً یک نکته بسیار اساسی...
برون‌گرایی یکی از شاخصه‌ها و مزیت‌های عرفان اسلامی است. عرفان اسلامی بر خلاف عرفان‌های کاذب ضمن دعوت به عرفان و شناخت خداوند و تشویق به قرار دادن اوقاتی برای خلوت با خدای متعال، بعد اجتماعی را نیز در نظر گرفته و یکی از بهترین اوقات بنده را اوقات برآورده کردن نیازها و حاجات دیگر عباد می‌داند. نقطه مقابل عرفان اسلامی...
برای شناخت عرفان ناب شیعی به دو چیز نیازمندیم: یکی شناخت ویژگی‌های اصلی عرفان شیعی و دیگری شناخت آسیب‌هایی که در نظام‌های مختلف عرفانی قدیم و جدید وجود دارد و عرفان ناب شیعی چیزی است مصون و منزه از آن‌هاست.در اینجا هر دو مطلب مورد نظر است. اما بیشتر روی آسیب‌ها تکیه می‌شود و از این طریق برخی از ویژگی‌های عرفان...
در مورد عرفان عملی گفته می‌شود عبادت عارف عبادت حبّی است. همه مومنان عبادت می‌کنند، اما عبادت عارف عبادت حبی است. ابن سینا در مقامات العارفین بین عابد، زاهد و عارف تفکیک قائل است. زاهد کسی است که از خوف خدا و مصون بودن از عذاب، بندگی و اطاعت می‌کند. عابد به طمع ثواب و رسیدن به پاداش عبادت می‌کند، اما عارف کسی است که خدا را از روی...
دو واژه حال و مقام از اصطلاحات عرفان و تصوف است که تعاریف زیادی از آنها شده است. بنا بر نظر غالب، حال، حالتی است که گذرا و غیر دائمی است و از مواهب حق تعالی است و مقام حالتی ماندگار و دارای ثبات است که با جد و جهد حاصل می شود و اکتسابی است. از بیانات و نوشته‌های سهروردی چنین می‌توان استنباط کرد که بین فرقه‌های گوناگون تصوف تعداد...
کی از علت‌های فرستاده شدن رسولان الهی هدایت مردم به راه راست و مصون ماندن ایشان از انحراف و بدی‌هاست. قرآن کریم درباره پیامبر اسلام می‌فرماید: «همانگونه كه بر پيامبران پيشين وحی فرستاديم بر تو نيز روحی را به فرمان خود وحی كرديم، تو پيش از اين نمی‌دانستی كتاب و ايمان چيست (و از محتوای قرآن آگاه نبودی) ولی ما آن را نوری قرار داديم كه...