اهل حق
سلطان اسحاق، مهم ترین شخصیت در پایه گذاری، رهبری و توسعه مسلک اهل حق می باشد. از بدعت های او به بنای خاندانها و گرفتن سه روز روزه و مراسم جوز شکستن یا سرسپردن به خاندانها و انعقاد جمع یارسان و وظایف پیر و دلیل می توان اشاره کرد.
عده ای از پیروان فرقه اهل حق برای شیطان تقدس قائل هستند و شیطان را از فرشتگان مقرب خدا دانسته و لعن بر او را جایز نمی دانند.
پیروان این فرقه اگر چه تابع محض و بی چون و چرای رهبران خود هستند اما این از باب رجوع به متخصص در دین نیست، بلکه پیروی از رهبرانی است که حتی ممکن است سواد خواندن و نوشتن هم نداشته باشند و عجیب این است که تعدادی از مریدان باسواد و تحصیل کرده نیز این مساله را می پذیرند. مهم ترین عامل این پذیرش، اعتقاد به حلول ارواح ائمه (ع) در بدن رهبرانشان بر مبنای اعتقاد به تناسخ و دونادون است.
بسیاری از آموزه های آیین اهل حق ریشه در اسطوره ها و افسانه ها دارد. از جمله آنها داستان آفرینش ابلیس، جنیان و دیوان است که در کتاب شاهنامه حقیقت به آن پرداخته شده است.
فرقه اهل حق از یازده خاندان مختلف شکل گرفته است. پیشینه و چگونگی شکل گیری خاندان های اهل حق را باید در منابع این فرقه جستجو کرد؛ چرا که در هیچ کتب معتبر تاریخی به این موضوع اشاره ای نشده است. بر اساس منابع اهل حق پایه گذاری این خاندان ها شخص سلطان اسحاق می باشد.
خاتمیّت از آموزه های مشترک همه مسلمانان است و قرآن کریم به صراحت به آن اشاره نموده است. علیرغم این پیام آشکار الهی برخی از بزرگان اهل حق ادعاهایی خلاف آن را در اظهارات خود بیان داشته اند و این درحالی است که خود را تابع شریعت محمدی(ص) می دانند.
فرقه اهل حق اگر چه براساس اظهارات خود معتقد به نبوت عامه و رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) هستند، اما در عمل به شریعت این عقیده به گونه ای کم رنگ جلوه می کند؛ این فرقه اجمالاً واضع قوانین را شارع مقدس نمی دانند و تکیه اصلی آنان در تدوین و اجرای قوانین قول پیران فرقه اهل حق است.
یکی از عبادات مهم در آیین اهل حق « نذر» است، که مراد از آن، همان نیازی است که نوعا در جمخانه ها انجام می گیرد. یکی از احکام خاص مربوط به نذر در این فرقه، الزام آوری نذری است که در خواب صورت می گیرد.
یکی از بدعت های شکل گرفته در فرقه اهل حق توسط سلطان اسحاق، ابداع سلسله مقامات روحانی به طبقات و مراتب مختلف در این فرقه است که این مراتب و دسته بندی، سلیقه ای شخصی بوده و هیچ اعتبار عقلی و شرعی ندارد.
فرقه اهل حق امسال جشن عید خاونکار را بر گزار نمی کنند که عدم برپایی این جشن، برابر پیام بزرگ جامعه اهل حق به جهت همدردری با هم میهنانی است که در جریان های اخیر داغدار شدند است.
یافته های پژوهشی در متون فرقه اهل حق از وجود نمادهای آیینی در این فرقه حکایت دارد. جوز، چاقو، سکه، نان و نمک نمونه هایی از نمادهای این فرقه محسوب شده که در مراسم آیینی اهل حق کاربرد دارند.
پیروان فرقه اهل حق وجوه مختلفی به مناسبت ایام روزه داری و عید فطر به نام سرانه یاری، سرفطر یاری، نذر، و نذر ثبت اعمال به خاندان پیر و دلیل می پردازند.
با تطبیق عقاید فرقه اهل حق با آموزه ها و اعتقادات دین اسلام، نقاط انحرافی در باورهای مذهبی این فرقه مشهود است. یکی از نقاط انحرافی فرقه اهل حق از مبانی اعتقادی اسلام، در موضوع خلقت و مبدا آفرینش است.
در آیین یارستان بر اساس باورمندی به « دون به دون» و « تناسخ» گریه بر مردگان جایز نیست، چرا که آن ها دوباره در جامه جدیدی به میان ما بر می گردنند. اما امروز برخلاف این باور شاهد گریه ها و برپایی مجالس توسط برخی از پیروان این فرقه برای کسانی هستیم که ادعا می کنند جمهوری اسلامی آنها را در اغتشاشات ترور کرده است.