پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ابن عربی برای اثبات دیدگاه خودش در مورد این که عذاب بر اهل جهنم لذت‌بخش و شیرین می‌شود [1] به قول اهل کشف استناد کرده و می‌نویسد: «و بعض أهل الکشف قال إنهم یخرجون إلی الجنة حتی لا یبقی فیها أحد من الناس البتة و تبقی أبوابها تصفق و ینبت فیها الجرجیر»؛ [2] «و یکی از اهل کشف گفت که به راستی آنها را [از جهنم] به سمت بهشت خارج می‌کنند تا اینکه هیچ کس در آن (جهنم) باقی نماند و درهای جهنم بسته می‌ماند و در آن جرجیر (نام نوعی گیاه خوراکی به معنای تره‌تیزک (شاهی) می‌باشد) می‌روید».

روییدن سبزی جرجیر را شارحان فصوص در کتاب‌های خویش نیز ذکر کرده‌اند. مثلاً تاج‌الدین حسین خوارزمی در شرح فصوص خویش می‌نویسد: «و اما به نسبت با اهل نار از مؤمنین به اخراج ایشانست به شفاعت شافعی و به نسبت با کافران معذب ساختن عذاب در حق ایشان یا به رفع عذاب مطلقاً چنانکه در حدیث آمده است که ینبت فی قعر جهنّم الجرجیر یا به اعطای صبر بر محن و بلایا و شداید، پس با عذاب الفت گیرند و الم کمتر یابند». [3]

روایتی در کتاب «الکافی» شیخ کلینی نقل شده که می‌تواند نقد بر دیدگاه کسانی باشد که قائل هستند در جهنم گیاهی به نام (جرجیر) می‌روید: «مُوَفَّقٍ مَوْلَی أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: کَانَ مَوْلَایَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِذَا أَمَرَ بِشِرَاءِ الْبَقْلِ یَأْمُرُ بِالْإِکْثَارِ مِنْهُ وَ مِنَ الْجِرْجِیرِ فَیُشْتَرَی لَهُ وَ کَانَ یَقُولُ ع مَا أَحْمَقَ بَعْضَ النَّاسِ یَقُولُونَ إِنَّهُ یَنْبُتُ فِی وَادٍ فِی جَهَنَّمَ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولل - وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ فَکَیْفَ تَنْبُتُ الْبَقْلُ»؛ [4] «هـر گـاه مـولایـم بـه خـریـد سبزی دستور می‌داد، امر می‌فرمود که سبزی و شاهی بسیار باشد همچنین می‌فرمود: چه قدر بعضی از مردم نادانند می‌گویند شاهی در دره‌ای از دوزخ می‌روید، در حالی که خداوند می‌فرماید: هیزم آن (دوزخ) مردم و سنگ است» پس چگونه سبزی در آن می‌روید؟»

باید توجه داشت که یک دسته از روایات وجود دارد که رویدن این سبزی را در جهنم تأیید می‌کند؛ ولی روایات این دسته از نظر اعتبار به اندازه معارضه با این روایت که دارای سند معتبر و صحیح است، نمی‌باشند. این روایت طبق دیدگاه بعضی محققین دارای سند صحیح و تمام راویان این حدیث از بزرگان امامیه و ثقه هستند؛ کما اینکه می‌نویسند: «بنابراین از آنجا که سلسله سند این حدیث در تمام طبقات تا معصوم مذکور و متصل بوده، روایت از جهت اتصال به امام مسند است و روایان نیز همگی امامی و ثقه می‌باشند».[5] پس قائل شدن به گوارا شدن عذاب برای اهل جهنم و روییدن گیاهی به نام «جرجیر» خلاف روایت معتبر و صیح‌السند امام صادق علیه‌السلام است و این‌گونه آموزه‌ها، معارض آموزه‌های حضرات معصومین علیهم‌السلام است.

پی‌نوشت:
[1]. محیی الدین بن عربی، فصوص الحکم، 1جلد، دار إحیاء الکتب العربیة، قاهره، چ اول، ۱۹۴۶ م، ج 1؛ ص ۹۴ .
[2]. محیی الدین بن عربی، الفتوحات المکیة، دار الصادر، بیروت، چ اول، _، ج ۲؛ ص ۶۴۷.
[3]. تاج‌الدین حسین خوارزمی، شرح فصوص الحکم (خوارزمی/آملی)، بوستان کتاب، قم، چاپ: دوم، ۱۳۷۹، ص ۴۳۴.
[4]. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط - الإسلامیة)، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج ۶؛ ص ۳۶۸.
[5]. میری، سید محمدمهدی، رنجبر حسینی، محمد، بررسی سندی و دلالی روایت «جرجیر» و نقد برداشت‌های نادرست، حدیث و اندیشه پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۸، ص ۱۳۸.