پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مخالفین اسلام، خطاب به مسلمانان توصیه می‌کنند که در پذیرش معارف دینی، عقل خود را حاکم کنند و هر سخنی را نپذیرند؛ سپس به عنوان مثال برای مطلب خلاف عقل یکی از سخنان گهربار امیرالمؤمنین علیه‌السلام را ذکر می‌کنند. حضرت در مورد جهنم فرموده‌اند: «در جهنم، آسیابی است که بعضی از اهل جهنم را به داخل آن می‌اندازند، «مثل آرد» خرد می‌کند و بیرون می‌ریزد، دوباره آنان به حالت اول بر می‌گردند؛ باز ملائکه غلاظ و شداد، آنان را به داخل آسیاب می‌ریزند و این حالت همچنان ادامه دارد. بعضی از افراد مخصوص این آسیاب، «ظالمین و ستمگران و زورگویان» بوده و بعضی دیگر «وزرا و وکلا و افرادی هستند که دستشان به جایی می‌رسد و در حق مردم خیانت کرده و بیت‌المال را حیف و میل می‌کنند».[1] آنها با نقل همین روایت و بدون توضیح گمان می‌کنند که ضربه خود را به اسلام زده‌اند و آن را خلاف عقل جلوه داده‌اند.

درباره این مطلب باید گفت که معارف دین اسلام، بر پایه عقل بوده و از انسان‌ها خواسته شده، قبل از پذیرش اسلام، در مورد اصول دین تحقیق کرده و با یقین به آن، اسلام را بپذیرند. یکی از اصول دین، معاد روز قیامت است که با دلایل عقلی، پس از اثبات وجود خدا، یگانگی، عدل و حکمت برای خداوند، ثابت می‌شود او که با هدف، انسان را آفریده است، برای زندگی بشر برنامه‌ای دارد که توسط انبیاء الهی، به آنان ابلاغ گردیده است. در این دنیا که همه‌جور انسانی وجود دارد و خداوند عادل، بنا نیست از ظلم ظالمین، ستمگران، زورگویان و خائنین در حق مردم و بیت‌المال بگذرد.

بنابراین اصلِ وجود عالمی که ظرفیت عذاب کسانی که این جنایات را در دنیا کرده‌اند، داشته باشد، عاقلانه است. حال باید ببینیم که در آخرت به چه نحوی مجازات صورت می‌پذیرد. درباره چگونگی عذاب اخروی، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد؛ یک دیدگاه موافق با تجسم اعمال و حضور اعمال در قیامت و اینکه نفس اعمال، کیفر اخروی آنهاست و دیدگاه دیگر، مخالف تجسم اعمال و قائل به وجود عذاب‌کننده خارجی و کیفری جدا از عمل است.

مخالفان با تجسم اعمال معتقدند خداوند برای هر عملی، کیفر و یا پاداش خاصی معین کرده، هر کس طبق مقررات الهی، به سزای اعمال خود می‌رسد و هرگونه پاداش و کیفر، مخلوق خداوند است و موافقان با تجسم اعمال، معتقدند تمام کیفرها و پاداش‌ها مخلوق نفس و روح انسانی است؛ کردار نیک و بد در این جهان، ملکاتی خوب و بد ایجاد می‌کند که خمیره انسان و جزء ذات او محسوب می‌شود و هر ملکه‌ای متناسب با خویش صورتی از نعمت و نقمت می‌آفریند؛ یا اینکه پاداش‌ها و کیفرها، حقایق اعمال دنیوی ماست؛ هر کردار ما یک صورت دنیوی دارد که ما آن را مشاهده می‌کنیم و یک صورت ملکوتی و اخروی دارد که هم‌اکنون در دل آن عمل نهفته است و جزای اعمال هر انسانی، عین اعمال خود او خواهد بود.

چون درک حقیقت زندگی عالم آخرت، اعم از برزخ و قیامت برای انسان‌ها که در عالم مادی زندگی كرده و هنوز آن عالم را تجربه نكرده‌اند، امری بسیار دشوار، بلکه غیرممکن است، در نتیجه برای شناخت و اطلاع یافتن از ویژگی‌های عالم بعد از مرگ، جز از طریق وحی و اخبار اهل‌بیت علیهم‌السلام راهی نداریم.

حجم بالایی از آیات قرآن، به کم و کیف عذاب اهل جهنم اشاره دارد و هرچند می‌توان درک کرد که حقیقت خارجی این نعمت‌ها و عذاب‌ها با آنچه به طور اجمالی در منابع بیان می‌شود، فاصله دارد و حقیقت عینی به مراتب عظیم‌تر از آنچه در قالب الفاظ بیان شده است بوده، اما واقعیت امر چیزی نیست که بتوان آن را مغایر با این توصیفات مشخص دانست؛ یعنی اگرچه توصیفات معارف دینی از جهنم، تمثیلی از واقعیت دوزخ است، اما این تمثیل در مقابل عینی و واقعی نیست، بلکه تمثیل جهت تقریب به ذهن بوده و این تشابه و تنظیر، در حد فهم ما از آن عالم است و واقعیت فراتر از این توصیفات مادی است.

با این توضیحات چه استبعادی دارد کسی که در این دنیا، ظلم‌های فراوانی کرده و این دنیا توان تقاص اعمال او را نداشته، در آخرت با توصیفی که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده، معذب گردد و یکی از شیوه‌های عذاب در آخرت، همین آسیاب باشد.

پی‌نوشت:
[1]. الخصال، شیخ صدوق، ج۲، ص۱۴۲. نهج البلاغه، خطبه ۱۶۴.