پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در صدر اسلام، در واپسین روزهای حیات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) گروهی با اهداف سیاسی شعار «حسبنا کتاب الله» را سر دادند، پس از آنان خوارج، برخی از احکام را که تنها منبع آن سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود و شاهدی در قرآن نداشت را رد کردند. این تفکر در طول تاریخ ادامه داشت تا در قرن 13 هجری، گروهی از اهل سنت با شعار کفایت قرآن خود را «قرآنیان» نامیده و سنت را کنار گذاشتند.(1)

در نیمه دوم قرن 13 هجری جریان قرآنیان در ایران نیز توسط سید اسدالله خرقانی شکل گرفت. خرقانی نخستین کسی بود که شعار بازگشت به قرآن و دوران طلایی اسلام (یعنی چهل سال اول آن) را در ایران سر داد، از آنجا که در کنار این شعار، نقش سنت بسیار کم رنگ می‌شد، این جریان، به «جریان قرآنی» و اعضای آن «قرآنیان شیعه» نام گرفتند.

اشخاصی که منتسب به این جریان معرفی شده‌اند، عبارتند از سید اسدالله خرقانی، محمدحسن شریعت سنگلجی، میرزا یوسف شعار تبریزی، حیدرعلی قلمداران، سید ابوالفضل برقعی قمی، عبدالوهاب فرید تنکابنی، سید صادق تقوی، علی اکبر حکمی زاده و سید مصطفی حسینی طباطبایی. در مورد اعتقادات قرآنیان شیعه هم باید گفت که این افراد بعد از تقسیم کردن آیات قرآن‌ به دو بخش اعتقادی و غیر اعتقادی، معتقدند که آیات اعتقادی بی نیاز از تفسیر است و فقط آیاتی که در تبیین جزئیات و احکام است را نیازمند تفسیر می‌دانند.

این افراد در مورد فهم و عدم فهم قرآن‌ نیز معتقدند که فهم قرآن برای همگان امکان پذیر است؛ هرچند برخی از افراد این فهم را مطلق ندانسته و قیدهایی برای امکان فهم و یا فهم بهتر مقاصد آن قرار داده‌اند، اما به طور کلی می‌توان گفت که هیچکدام، فهم آیات قرآن را به افرادی خاص محدود نکرده‌اند؛ به عنوان مثال سید اسدالله خرقانی در آثار خود تلاش می‌کند که نشان دهد قرآن برای عامه مردم قابل فهم است.(2)

شریعت سنگلجی نیز بنا به دلایل قرآنی، روایی و عقلی معتقد است قرآن برای همه قابل فهم است.(3) سید اسدالله خرقانی نیز شرط خوب فهمیدن مقاصد قرآن‌ را برای کسی که از اوضاع لغت عرب آگاه باشد، ممکن دانسته است.(4) یوسف شعار معتقد است که همه آیات قرآن قابل فهم است و هیچ محدودیتی در فهم آیات قائل نشده‌اند، حتی حروف مقطعه.(5)

از جهت نیاز و عدم نیاز آیات قرآن به تفسیر باید گفت که در بین قرآنیان شیعه تنها سید ابوالفضل برقعی قمی است که قائل به عدم جواز و عدم نیاز تفسیر کل آیات قرآن است. هرچند خود، تفسیر خلاصه‌ای از کل آیات قرآن نوشته است. اما سایر قرآنیان شیعه در گفتار، حداقل برای آیات غیراعتقادی، تفسیر را مجاز دانسته‌اند و عملاً به تفسیر آیات اعتقادی نیز پرداخته‌اند.

پی‌نوشت:
1. تصدیقی شاه رضایی، علی، رساله دکتری نقد و بررسی آرای قرآنی و حدیثی قرآنیان شیعه، ص12-22، انتشارات دانشگاه قم، قم، ایران.
2. جعفریان، رسول، سید اسد الله خرقانی روحانی نوگرای روزگار مشروطه و رضاشاه اول، ص68و69، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
3. سنگلجی، شریعت، کلید فهم قرآن، ص28، چاپ پنجم.
4. خرقانی، سید اسد الله، محو المهوم و سهو المعلوم، ص242.
5. مجلس تفسیر تبریز، زندگینامه علامه فقید مفسر شهیر قرآن مجید شادروان آقای حاج میرزا یوسف شعار، ص14، انتشارات شفق تبریز سال1351.