پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ خاستگاه انديشه قرآن‌ بسندگی در دوران معاصر به دو حوزه جغرافيايی کاملاً متمايز شبه‌ قاره هند و مصر باز می‌گردد.

مراکز قرآنیون در شبه قاره هند:
عمدتاً دو مرکز وجود دارد. یکی در هند در شهر امرتا است و دیگری در لاهور است. بنیانگذار این فرقه در لاهور، عبدالله چکرالوی متوفای 1930 است و موسس فرقه امرتا، خواجه احمد الدین امرتاسی متوفای 1936 است. البته اینها بین خودشان اختلاف دارند در اینکه کدامیک از این دو اولین کسی بود که فرقه اهل قرآن را در شبه قاره هند بنیانگذاری کرد.[1] پس از آن اين انديشه به ديگر نقاط جهان اسلام نيز راه يافته و امروزه به کمک رسانه‌های جمعی و فضای مجازی به سراسر جهان نفوذ کرده است.

"قرآنیون" بر اين باورند که قرآن، کتابی جامع است و تمام تفاصيل و جزئيات دينی را شامل می‌شود و تنها منبع احکام شرعی است. به گفته عبدالله چکرالوی، قرآن تنها وحيی است که خداوند بر پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل کرده است. قرآنیون معتقدند که همه ضروريات اسلام به‌تنهايی از قرآن قابل استخراج است و نيازی به حديث نيست.[2]

البته تلاش قرآنیون بيشتر در مسائل مربوط به نحوه ادای مناسک اسلامی، به‌ويژه نماز نمود داشت. در واقع، همان‌طور که اختلافات در چگونگی اقامه نماز، وجه تمايز اهل حديث از اکثريت حنفی‌ها بود، قرآنیون نيز از نماز برای متمايزساختن خود از اهل حديث بهره گرفتند.

اين در حالی بود که اغلب عقايد و مناسک اهل قرآن همچون اهل حديث، تفاوت قابل‌ ملاحظه‌ای با ديگر مسلمانان نداشت؛ مثلاً اذان نمی‌گفتند و تکبير نماز را آهسته می‌گفتند، مساجدی مخصوص خود را بنا کردند و از نمازخواندن با ديگر مسلمانان ابا داشتند و نماز ميت و نماز عيد را نمی‌خواندند.[3]

عبدالله چکرالوی در یکی از کتب خود درصدد اثبات اين نکته بود که جزئيات نمازهای پنج‌گانه از قرآن قابل استنباط است. او می‌گويد: «مسلمانان روزانه پنج بار نماز می‌گزارند و بايد نماز بگزارند، نه بدان سبب که اين امر در حديث آمده است، بلکه از آن‌رو که در قرآن بدان اشاره شده است.»[4]

احمد صبحی منصور یکی دیگر از سران قرآنیون معاصر است که معتقد است قرآن، کامل، جامع و تنها منبع شريعت و تنها سنت پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. او تأکيد می‌کند که قرآن مستقلاً مبين خود بوده و هرچه را که بشر بدان نيازمند است، در بر دارد. او مدعی است که اساساً پيامبر تشريع نکرده و تنها قرآن را اجرا کرده است. بنابراين سنت پيامبر، همان قرآن است و اطاعت از پيامبر نيز، منحصر به سنت عملی اوست.[5] غیر قرآن جزء سنت پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به حساب نمی‌آید.

اما اين اعتقاد که تفصيل همه احکام بايد در قرآن آمده باشد، باعث شد، آنها برخی از مناسک که دليل قرآنی بر اثبات آنها نداشتند را انکار کنند؛ مثلاً اذان را بدعت می‌دانستند؛ چرا که اصلی در قرآن ندارد. با اين حال تغييراتی که عبدالله چکرالوی در نحوه ادای مناسک عبادی إعمال کرد، بسيار اندک بودند. در واقع او بيشتر بر آن بود تا عناصر اصلی در عبادات موجود را با قرآن توجيه کند تا اينکه تغييراتی بنيادين در آنها پديد آورد؛ تا جایی که بدين سبب، گاه تفسيرهای ذوقی از برخی آيات قرآن داشته است.[6]

پی‌نوشت:

[1]. سامانه مدیریت نشریات علمی، «بررسی و نقد دیدگاه‌های قرآنی و حدیثی قرآنیّون اهل سنّت»، پژوهشنامه معارف قرآنی، بهار 1393.
[2]. خادم حسين الهى‌بخش، القرآنیون و شبهاتهم حول السنة ص99.
[3]. همان، ص210-211 .
[4]. همان، ص360-370.
[5]. احمد صبحي منصور، القرآن و کفی مصدراً للتشريع الاسلامی، به‌ويژه ص23-28، 68-79 و 89-100.
[6]. خادم حسين الهى‌بخش، القرآنیون و شبهاتهم حول السنة، ص368.