پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ قرآنیون جریانی فکری با آراء و فرقه‌های متعدد هستند که اعتقاد دارند قرآن تنها مصدر تشریع اسلام است و نیازی به تفسیر ندارد. نام‌گذاری این جریان به قرآنیون یا اهل قرآن، وصف ستایشی برای این جریان نیست؛ بلکه این نام، از آن روی بر این جریان نهاده شده که آنان اطاعت و پیروی بدون چون و چرا از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را منکر شده‌اند و حال آنکه نص قرآن کریم، مردم را نسبت به پیروی مطلق از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرا خوانده است.

قرآن و سنت، دو منبع بنیادین مهم دینی به شمار می‌روند؛ به گونه‌ا‌ی كه با كنار گذاشتن هر یک از آنها، تصویری ناقص، از پیکره‌ی دین ارائه می‌شود. باید اذعان كرد كه مهمترین و كارآمدترین منبع شناخت و تحلیل دین از نگاه فریقین، کتاب و سنت است و سنت پس از قرآن، مهمترین منبع استنباط احکام فقهی و شریعت اسلامی شناخته می‌شود. عموم مسلمانان حدیث را تنها وسیله دستیابی به سنت نبوی می‌دانند. بنابراین حدیث نقشی اساسی در شکل‌گیری سنت اسلامی داشته است تا آنجا که حدیثی که صدورش از معصوم ثابت شود، همواره از حجیتی بی‌چون و چرا برخوردار بوده است.

در بررسی تاریخی مشخص می‌شود که حدیث همیشه از این مقبولیت و حجیت گسترده و عام، بهره‌مند نبوده است. چرا که در آثار اسلامی کهن، مخالفت‌هایی با نقل و ضبط حدیث و کاربرد آن به‌عنوان منبع استنباط احکام شرعی گزارش شده است. ریشه‌هایی از این تفکر را می‌توان در صدر اسلام نیز مشاهده کرد. (آنجا که در روزهای پایانی عمر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن حضرت به جمعی از اصحاب كه به عیادتش رفته بودند، فرمود: «قلم و دواتی برایم حاضر كنید تا برای شما نامه‌ای بنویسم كه پس از آن هرگز گمراه نشوید.» ولی بعضی از صحابه به مخالفت برخاستند و مانع نوشتن این نامه شدند.)[1]
در قرن نوزدهم و بیستم میلادی نیز مجدداً مخالفت‌هایی با حدیث شکل گرفته است که لزوماً محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص نیست.

قرآنیون فرقه‌ای از مسلمانانند که به اصالت و کفایت قرآن به‌عنوان یگانه منبع تشریع احکام اعتقاد دارند و حجیت حدیث را انکار می‌کنند. مدعای اصلی آنان این است که قرآن، تنها وحی نازل شده از جانب خدا و یگانه حجت شرعی در اسلام است؛ بر این باورند که قرآن، کتابی جامع است و تمام تفاصیل و جزئیات دینی را شامل می‌شود و تنها منبع احکام شرعی است.
در منطقه هند منشأ این فرقه را به «احمد خان» نسبت می‌دهند که قرآن را بدون در نظر گرفتن روایات تفسیری و با توجه به فهم خود تفسیر می‌کرد. این تفکر بعدها به مصر نیز منتقل شد و در آن خطه، طرفداران متعصبی پیدا کرد که در این زمینه تألیفات متعددی ارائه کرده و به دفاع از این نظریه و رد نقدهای وارد بر آن پرداختند.[2]

به گفته عبدالله چکرالوی (یکی از بزرگان فرقه قرآنیون اهل سنت) قرآن تنها وحیی است که خداوند بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل کرده است و معتقدند که همه ضروریات اسلام به‌تنهایی از قرآن، قابل استخراج است و نیازی به حدیث نیست.[3]
این اعتقاد که تفصیل همه احکام باید در قرآن آمده باشد، باعث شد این افراد برخی از واجبات را که دلیل قرآنی بر اثبات آنها نداشتند، انکار کنند. مثلاً اذان را بدعت می‌دانستند؛ چون دلیل قرآنی ندارد.[4]

در جواب به این ادعا می‌توان گفت که بدون تردید حفاظت از قرآن جز با حفظ سنت، میسر نیست؛ زیرا قرآن شامل دو بُعد تنزیل و تأویل یا لفظ و معناست. خداوند از طریق کاتبان و حافظان وحی، حفظ بُعد تنزیلی آن را تضمین کرده است؛ اما اگر بُعد دیگر آن نیز تضمین نشود، متن قرآن گرفتار سوء فهم و تفسیر به رأی شده و غرض اساسی از حفظ الفاظ قرآن محقق نخواهد شد.

سعادت انسان در دنیا و آخرت وابسته به شناخت دقیق آموزه‌های اسلام و عمل به رهنمودهای آن است و مهم‌ترین منبع شناخت اسلام هم قرآن است؛ ولی بر آشنایان و مفسران این کتاب الهی پوشیده نیست که آنچه در قرآن آمده در بسیاری از موارد، کلیاتی است که نیازمند توضیح و تفسیر است و بهترین مفسر برای کتاب خدا، سخنان و احادیث صادره از جانب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل بیت (علیهم‌السلام) است.

پی‌نوشت:
[1]. صحیح بخاری، كتاب العلم، باب 39 (باب كتابة العلم)، ح4 و كتاب الجهاد والسیر; باب 175، ح1.
[2]. علی، احمد ناصح، وفاء، نصرالله، القرآنیون و اهم شبهاتهم.
[3]. خادم حسین الهی‌بخش، دراسات فی الفرق القرآنیون و شبهاتهم حول السنة، ص210 - 211.
[4]. ر.ک. خادم حسین الهی‌بخش، همان، ص367-370.