اهل حق و بهلول

نقد داستان امام صادق (ع) و بهلول

اولین نقدی که به بهلول و مطالبی که در مورد وی گفته شده وارد می شود این است که مشخص نیست منظور از بهلول کدام بهلول است آیا منظور بهلول معاصر امام صادق (ع) می باشد یا بهلول ماهی که در قرن دوم هجری که در خانواده ایی کُرد متولد شده و در سال 219 هجری در تنگه گول در 16 کیلومتری اسلام آباد روستای چشمه سفید چشم از جهان بسته است. (1)

بنا به « نامه سرانجام » بهلول به گویش گورانی (1) چکامه می سروده و سخن می گفته است در حالی که بهلول معاصر امام صادق (ع) طبیعتاً باید عرب زبان بوده باشد . نقد دیگری که وارد است این است که امام صادق در سال 83 هجری متولد و در سال 148 هجری به شهادت می رسد و این در حای است که بهلول در سال 219 دیده از جهان بسته است یعنی 71 سال بعد از شهادت امام و این نسبتاً بعید است

همانطور که قبلا اشاره شد اکثریت بزرگان اهل حق، بهلول را یکی از مظاهر امام علی و خداوندگار می دانند و پیدایش فرقه را به زمان ایشان برمی گردانند و این مطلب در حالی است که بهلول را ذات (2) می دانند و به تکرار به این موضوع که وی مظهر امام علی (ع) است اشاره شده :

در آن عهد بهلول بُد دادگر     

که ذات علی بود در آن بشر (3)

در جایی دیگر داستان مفصلی در مورد بهلول آورده می شود و مطالب بسیار عجیب و کفرآمیزی را در مورد اینکه بهلول در جایگاه خدایی و امام صادق (ع) شاگرد وی بوده و تمامی علم امام از وجود ایشان است و مذهب جعفری و روایات امام صادق (ع) را مدعیون بهلول می داند بیان می شود :

که بهلول و جعفر معاصر بُدند     

یکی پیر و یک شاه قادر بُدند

همین مذهب جعفری دیده اید       

هر آنچه احادیث بشنیده اید

تماماً همان شاه با عدل و داد         

نشان داد بر جعفر اوستاد

که چون جعفر از صورت ظاهری    

بُد استاد بهلول زان داوری (4)

و در ادامه به این بسنده نمی شود و تفکرات کفرآمیز به اوج می رسد و امام جعفر صادق و امام موسی کاظم و امام رضا علیهم السلام را غلام بهلول می خواند :

غلامانش بودند زان جایگاه      

بُدند محرم راز آن پادشاه

اول بود جعفر که بنیام بود        

که او مذهب شرع روشن نمود

حبیب بود دیگر حسن گاویار       

دگر موسی کاظم شهریار

رجب بود زان عهد بس باوفا        

بُدی مظهر داود رهنما

رجب چون از آن دور بگذشت باز     

به جام رضا گشت ظاهر به ناز

رضا بُد علی نام ز آن روزگار            

بُدی مظهر داود شهسوار (5)

پی نوشت :

1 – عبد الله خدابنده . شناخت فرقه اهل حق ص 32

2 – ذات به معنای حلول ذات خداوند در اشخاص

3 – نعمت الله جیحون آبادی . شاهنامه حقیقت . ص 128

4 – همان ص 129

5- همان ص 129