پايگاه جامع فرق، اديان و مذاهب_ از عقاید مهم اهل حق حلول و غلو است. «حلول» ظهور ذات خداوند در صورت انسان یکی از اساسی‌ترین باورهای اهل حق است و به همین جهت آنها را ملحق به فرقه‌های غالی کرده‌اند. تفاوت آن‌ها با علی اللهی‌ها این است که آنها حلول را اختصاص به علی (علیه السلام) می‌دهند، ولی اهل حق همه بزرگان خود مثل بهلول، شاه فضل، باباسرهنگ، شاه خوشین، باباناووس، سلطان اسحاق، شاه ویسقلی (قرمزی)، محمد بیگ (لرستانی) و خان آتش یا آتش بیگ و... را مصداق آن می‌دانند. [1]
خدایی علی (علیه السلام) در اهل حق
به گفته اهل حق، علی (علیه السلام) خالق زیر و زَبَر و خداوند دو سرا است و اگر هم خدای ناپیدایی وجود داشته باشد، سجده برای خدای موهوم بی معناست. [2]
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بعد از این که به معراج می‌رود متوجه می‌شود که علی (علیه السلام) همان ذات پروردگار است و از او طلب عفو می‌کند که او را نشناخته است و علی (علیه السلام) از او می‌خواهد که این راز را فاش نکند. [3]
این فرقه به خاطر فرار از مسأله حلول، بحث مظاهر خداوند را مطرح می‌کنند. مؤسس فرقه مکتب، از دوده‌های اهل حق درباره مظاهر خداوند چنین می‌گوید و معتقد است مظاهر خداوند در یک رتبه نیستند، بلکه بعضی را «ذات بشر» و برخی دیگر را «شاه مهمان» گفته‌اند.
ذات بشر
ذات بشر وقتی است که ذات حق در مظهری مخصوص به خود ظهور کند مثل حضرت علی (علیه السلام) و سلطان سهاک.
شاه مهمان
اگر به اشخاصی که ذات و مظهر علیحده ای مادون مقام حق دارند به‌طور موقت تجلی کند، آنان را شاه مهمان گویند، مثل این که ذات سلطان سهاک که خداوند است بر یکی از هفتنان مهمان گردد. [4]
بنا بر مطالب بالا، عده‌ای از اهل حق بر اساس عقیده به حلول، معتقد به خدایی علي (علیه السلام) هستند. به کسانی که معتقد به خدایی علي (علیه السلام)  هستند می گوییم:
1. خداوند که در جسمی حلول می‌کند، در آن جسم جای می‌گیرد، همانطوری که روح در جسم جای می‌گیرد. وقتی خداوند در جسم جای بگیرد، دارای مکان است، و این با خدایی خداوند که بدون جا و مکان است، سازگاری ندارد.
2. اگر حلول در علي (علیه السلام) درست باشد، چرا پیامبر و هیچ کس دیگر این را نگفته و مستند نیست و اهل‌بیت و غیر ایشان نیز این مساله را نگفته‌اند؟ آیا نباید مساله به این مهمی را شخصی از بزرگان دین به مردم عادی معرفی کند تا مردم تکلیف خود را بدانند؟
3. اگر ادعا شود این مطلب را بزرگان اهل حق بازگو کرده‌اند، باید برای ادعای خود دلیل بیاورند که اگر این مطالب از اسرار است، چرا فقط این اسرار باید در میان بزرگان شما باشد؟ و چرا کسی غیر از بزرگان شما مدعی چنین مطلبی نشده است؟ آیا غیر از بزرگان شما کسی شایسته نبوده که از این نوع اسرار به او بگویند؟
4. از آن جایی که اهل حق قائل به عصمت بزرگان خود نیستند، و این مطلب هم با توجه به عدم اشاره متون ایشان به این مساله است، پس از کجا می‌دانند که بزرگانشان در این مورد اشتباه نکرده‌اند؟
5. بر اساس داستان‌های اهل حق، امام علي (علیه السلام) حلول خدا را در جسمش منکر شده و در داستان نصیر آمده که هفت بار نصیر را کشت به خاطر اینکه به وی نسبت خدایی داد.
دوان آمده تا به نزد علی    
به گفتا خدایی به من منجلی
علی گفت ترک کن این کفر را    
از این گونه دیگر نکن ذکر را
نصیر هم دوباره به گفتا چنان    
که هستی خداوند بر انس و جان
علی پس بزد تیغ بر گردنش    
جدا گشت آن سر ز ملک تنش [5]
بنابر مطالب بالا برخی از اهل حق معتقد به خدایی علي (علیه السلام)  هستند، ولی ایشان با توجیهات مختلف این مطلب را انکار می‌کنند. درست است که مردم عادی اهل حق شاید این سخنان را انکار کنند، ولی ایشان باید بدانند که در منابع مکتوبشان این عقاید وجود دارد و منتقدین اهل حق این فرقه را بنا بر مکتوبات ایشان نقد می‌کنند. اگر مردم عادی اهل حق اعتقادی به این مطالب نداشته باشند، از زمره معتقدین به این خرافات خارج‌شده، و انگشت اتهام به‌سوی کسانی می‌رود که دانسته معتقد به این مسائل هستند.

پی‌نوشت:

[1]. صفی زاده صدیق، نامه سرانجام کلام خزانه، هیرمند، 1375،  ص ۱۲۶-۱۹۵
[2]. جیحون آبادی نعمت‌الله، حق الحقایق، سها، 1393، ص ۴۹ ـ ۵۰
[3]. همان، ص ۲۰۴ ـ ۲۰۵
[4]. الهی نورعلی، برهان الحق، جیحون، 1373، ص ۶۳۳
[5]. جیحون آبادی نعمت‌الله، حق الحقایق، سها، 1393، ۲۳۶-۲۳۹