پايگاه جامع فرق، اديان و مذاهب_ یکی از آداب مهم مسلک اهل حق داشتن "جم خانه" و در جمع نشستن است.[1] جم خانه مکانی است به شکل رسمي يا خانه‌های مردم و بدون داشتن نشانه‌ای خاص، که افراد، برای مراسمی مثل خواندن کلام (اذکاری به زبان محلی که مرشدان آن‌ها را سروده‌اند.)، صرف نذورات و دعای نذرها و گاهی مراسم و ختم اموات و... جمع می‌شوند. یکی از افراد این مسلک در این رابطه می‌نویسد: «در هفته یک یا چند بار در جم خانه‌ها و با حضور "پیر" جمع می‌شوند و تشکیلات جم معمولاً در شب‌های جمعه برگزار می‌نمایند که این مراسم با تشریفات خاص اجرا می‌شود... و چنین جم‌هایی را که با عبادت خاص برگزار می‌شود حلال مشکلات می‌دانند و در این جم‌ها علاوه بر صرف نذری (مواد خوراکی نذر شده) و نیاز، مراسم ذکر به وسیله کلام‌خوان‌ها با تنبور که از آلات سرودهای مذهبی اهل حق به شمار می‌رود، اجرا می‌گردد. در این مراسم افرادی خودبه‌خود سرمست می‌شوند. اهل حق‌ها شرکت هفته‌ای یک بار در جم و جم‌خانه‌ها را به جای عبادات دایمی کافی می‌دانند.[2]
جم خانه تقریباً شبیه "خانقاه" در اصطلاح دراویش است،[3] اگرچه دراویش و اهل حق معتقدند این دو از هم جدا هستند، ولی شباهت‌های زیادی باهم دارند. جم خانه نیز همچون خانقاه آداب و رسوم خاص خود را دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌نماییم، اگرچه ممکن است برخی شاخه‌ها و شعبات فرعی این مسلک در مناطق خود اندکی مراسمشان تفاوت داشته باشد.
در جم خانه افرادی با عنوان "سید" و "خلیفه" و "کاکی" و "کلام خوان" حضورشان مهم است. زیرا معمولاً سید از اولاد سرسلسله‌های یازده گانه این مسلک هست که نذرهای افراد را دعا داده و تا دعا نداده است، حق مصرف ندارند و خلیفه نیز نذرها را تقسیم می‌کند و وظایف دیگری را به عهده دارد. کلام خوان هم با استفاده از سرودهای مرشدان، اذکار و اوراد آن‌ها را با شیوه خاص خود همراه با تنبور می‌خواند. در جم خانه همه یا برخی افراد حاضر با شال یا دستمال، کمر خود را از روی لباس می‌بندند و معمولاً دو زانو و دایره وار باهم جمع شده، همراه با تنبور شروع به تکرار ذکرها و وردهایی که کلام خوان می‌گوید، می‌شوند.
اما باید دانست که جم و جم نشین هیچ سند مشروعی نداشته و جزو عبادت گاه‌های مسلمانان نیست و همچون خانقاه برخی مرشدان و مرید پروران آن را به وجود آورده‌اند و مبنای شرعی برای آن وجود ندارد. زیرا پایگاه تبلیغی و تعلیمی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) مساجد بوده است و مجوزی هم از اسلام برای احداث چنین بناها و اماکنی برای تجمع نداریم. زیرا پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم(علیهم السلام) چنین سیره و رسمی را تجویز و یا ترویج ننموده‌اند.
علاوه بر آن اذکار و وردخواندن هفته‌ای یک یا دو بار،‌ و محاسبه آن به جای عبادات روزانه بدعتی است که هیچ سابقه‌ای در اسلام نداشته و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز چنین عبادتی را نیاورده است و هیچ‌کدام از مفسران و فقهای اسلام هم چنین جایگزینی را از قرآن و تعلیمات رهبران دین، دریافت نکرده‌اند. بنابراین اگر دادن نذر و نیاز هفته یکی دو بار در جم خانه به عنوان را اگر به جای عبادات روزانه محسوب نماییم، از انحرافات روشن و بدعت‌های مسلمی است که هیچ مسلمانی به آن پایبند نخواهد شد. البته به همین خاطر است که امروزه بخش وسیعی از افرادی که مسلک اهل حق دارند، هیچ‌گونه تعهد و تقیدی به آداب و رسوم فرقه نداشته و مقید به عبادات روزانه مسلمانان هستند و البته هنوز کسانی هستند که سعی می‌کنند مسلک اهل حق را چیزی خارج از دامنه اسلام فرض کنند و قدمت آداب و رسوم خود را به قبل از اسلام برسانند.[4]

پی‌نوشت:
[1]. کاظم نیک نژاد، گنجینه یاری، ص ۱۲۸؛ صفی زاده صدیق، نامه سرانجام، خرده سرانجام، هیرمند، ۱۳۷۵، صص ۵۵۲-۵۵۶؛ مسعود جلالی مقدم، داریوش صفوت، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۴۲۷
[2]. مکاتبات با دایره المعارف تشیع، ص 15
[3]. محسن کیانی، تاریخ خانقاه در ایران، ج ۱، ص ۳۹۷، تهران ۱۳۶۹ شمسی
[4]. صفی‌زاده صدیق، دانشنامه نام‌آوران یارسان، هیرمند، ۱۳۷۶، ص 45