پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابن‌تیمیه، معروف به تئوریسین وهابیت بوده و وهابی‌ها مدعی هستند که افکارشان بر پایه افکار او است؛ وی وقتی درباره حیات در عالم برزخ سخن می‌گوید، دلایل انکارکنندگان آن را رد می‌کند و حتی عایشه که یکی از روایات صحیح مسلم که سخن گفتن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با کشته شدگان بدر را گزارش کرده[1] تأویل می‌کند، ابن‌تیمیه به آن خُرده گرفته می‌گوید: «نص صحیح پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بر هر تأویلی از صحابه یا ...، مقدّم است و این روایت، مخالف قرآن نیست؛ در آیه «إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌»، منظور شنیدنی است که برای صاحبش نفعی برساند، مثل کفار که صدا را می‌شنوند ولی تبعیت نمی‌کنند؛ خداوند می‌فرماید: «و مثل کافران [در شنیدن سخن انبیاء و درک نکردن معنای آن] چون حیوانی است که آوازش کنند و او از آن آواز [معنایی درک نکرده و] جز صدایی نشنود، کفّار هم [از شنیدن و دیدن حق] کر و گنگ و کورند، زیرا تعقل نمی‌کنند».[2] پس، از آن مرده‌های ذکر شده، نمی‌توان شنیدن را نفی کرد، همان طور که از کفار هم نفی نمی‌شود، بلکه از آنها، آن شنیدنی که به آنها نفعی برساند، نفی می‌شود و دیگر شنیدن‌ها را نمی‌توان از آنها منتفی دانست».[3]

ابن‌تیمیه دلالت آیه بر اعتقاد وهابیان را به صراحت رد می‌کند. (وهابیت طبق آیه مذکور معتقدند که مردگان نمی‌شنوند؛ ولی ابن‌تیمیه می‌گوید این آیه، هر شنیدنی را رد نمی‌کند، بلکه مردگان می‌شنوند و شنیدن مردگان برایشان نفعی ندارد و وقت هدایت شدن گذشته است؛ پس با اینکه می‌شنوند مانند کسانی هستند که نمی‌شنوند).

او روایت دیگری از صحیح مسلم نقل می‌کند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «اگر نمی‌ترسیدم که از دفن یکدیگر امتناع کنید، دعا می‌کردم صدای عذاب شدن مردگان در برزخ را بشنوید، همان طور که من می‌شنوم».[4] این دو روایت، نشان‌دهنده حیات در عالم برزخ است.

از ابن‌تیمیه پرسیدند: آیا مردگان در قبر حرف می‌زنند؟ گفت: «مرده هم حرف می‌زند و هم می‌تواند صدای کسی را که با او حرف می‌زند، بشنود؛ در حدیث صحیح از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده: مردگان صدای نعلین تشییع کنندگان را می‌شنوند».[5] همچنین می‌گوید: «چند حدیث در صحیح بخاری و مسلم نقل شده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به سلام دادن به اهل قبور امر می‌کرد؛ می‌فرمود: بگویید: (السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الدِّيَارِ مِنْ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُسْلِمِينَ وَإِنَّا إنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ وَيَرْحَمُ اللَّهُ الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنَّا وَمِنْكُمْ وَالْمُسْتَأْخِرِين نَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَلَكُمْ الْعَافِيَةَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُمْ وَلَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُمْ وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُمْ). حضرت با این سلام، مردگان را مخاطب قرار داده است و اگر مخاطب نشنود، خطاب درست نیست.

قرطبی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل کرده که فرمود: اگر آشنایی از کنار قبر برادر مؤمنش بگذرد و بر او سلام دهد، خداوند سلام او را به روح آن مرده می‌رساند و او پاسخ سلام را می‌دهد».[6] این روایات ارتباط بین دنیا و برزخ را از نظر ابن‌تیمیه ثابت می‌کند.

ابن‌تیمیه این چنین نتیجه می‌گیرد: «این نصوص (صحیح) روشن می‌کند که مرده می‌تواند سخن زندگان را بشنود، اما این شنیدن لازم نیست که همیشگی باشد؛ بلکه ممکن است متغیر باشد. این حالت در افراد زنده نیز وجود دارد. گاه فرد سخن مخاطب را می‌شنود و گاهی به عللی آن را نمی‌شنود. شنیدن میت، صِرف ادراک است [البته در روایات، هیچ قیدی وجود ندارد و به طور مطلق شنیدن و ارتباط را تأیید می‌کند]. ... خداوند در قرآن، کافر را به مرده تشبیه کرده، زیرا مرده نمی‌تواند به کسی که او را به کاری می‌خواند، پاسخ دهد. همچنین کافر مانند حیوانات است که صدا را می‌شنوند، اما متوجه معنا نمی‌شوند؛ مرده هرچند سخن را می‌شنود و متوجه معنا می‌شود، اما قدرت پذیرش و اطاعت ندارد؛ (نمی‌تواند امر یا نهی را انجام دهد). کافر نیز سخن را می‌شنود، معنا را می‌فهمد؛ اما به امر و نهی عمل نمی‌کند؛ چنان که خداوند درباره لجوجان می‌فرماید: (اگر خدا در آنها خیر و صلاحی می‌دید آنها را شنوا می‌کرد)[7]».[8]

این سخنان ابن‌تیمیه، به خوبی نشان می‌دهد که وی حیات برزخی و ارتباط ارواح با این عالم را پذیرفته است (با اینکه می‌گوید مرده، جواب سلام را می‌دهد، معتقد است قدرت انجام کاری ندارد). در حیات برزخی و ارتباط مردگان با دنیا، نظر محمد بن عبدالوهاب با او یکسان است،[9] ولی بزرگان وهابیت امروزی، بسیاری از این نظرات را نمی‌پذیرند و منکر نتایج روایات صحیح مطرح شده می‌گردند.

پی‌نوشت:
[1]. صحیح مسلم، ج۴، ص۲۲۰۲ و ۲۲۰۳.
[2]. سوره بقره، آیه ۱۷۱.
[3]. ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، ج۴، ص۲۹۸.
[4]. همان، ج۴، ص۲۷۳.
[5]. همان.
[6]. همان، ج۲۴، ص۳۶۳.
[7]. سوره انفال، آیه ۲۳.
[8]. ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، ص۳۶۴.
[9]. «نظر محمد بن عبدالوهاب درباره حیات برزخی (قسمت چهارم)»