پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب _ قرآن و حدیث از مهم‌ترین منابع فهم اسلام هستند که غالب شیعیان و اهل‌سنت، حجیت آن دو را قبول دارند و احکام و قوانین الهی را از آن منابع استنباط و استخراج می‌کنند. آیات و احادیث زیادی بر حجیت آن دو، به همراه هم تأکید دارند و آن دو با هم را مایه سعادت مسلمانان می‌دانند؛ افراط برخی از مسلمان‌ها در قرآن و در حدیث، سبب به وجود آمدن جریان‌هایی خاص شد.

در بحث حدیث، افراط‌گرایی به شکل اخباری‌گری در شیعه و سلفی‌گری در اهل‌سنت، بروز کرد. در بحث قرآن نیز، افراط‌گرایی به شکل قرآنیون در میان شیعه و سنی مطرح شد که مورد حمایت برخی افراد نیز واقع گردید؛ اما عموم دانشمندان شیعه و اهل‌سنت، مبانی و افکار جریان انحرافی و افراطی قرآنیون را نپذیرفته و نقدهای مختلفی را بر مبانی فکری آنها وارد کرده‌اند.

مهم‌ترین عقیده قرآنیون آن است که قرآن یگانه منبع تشریع است، حتی برای پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله. حضرت هم مانند دیگران، با مراجعه به قرآن سخن می‌گویند و فهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بر دیگران، هیچ برتری ندارد. احمد صبحی منصور، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را فردی در حد دیگر افراد جامعه، پایین می‌آورد[1] و امکان هرگونه تبیین و تشریح و لازم‌الاطاعه بودن را از ایشان سلب می‌کند تا بتواند برداشت‌های سست خود را با استدلال‌هایی که چون خانه عنکبوت است، بر آن بنا کند.

در نقد این ادعای احمد صبحی منصور باید گفت که برخلاف آنچه که قرآنیون ادعا کرده‌اند، خداوند به اطاعت و پیروی از دستورات و تشریعات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله امر کرده است؛ زیرا خداوند در قرآن، ابعاد گسترده‌ای از وظایف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را بیان کرده که می‌توان به مواردی چون فهم ویژه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله اشاره کرد.

بر اساس صریح آیات قرآن، وحی بر قلب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل و بر زبانش جاری شده است: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ * عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ»؛[2] «(جبرئیل) روح الامین (فرشته بزرگ خدا) آن را نازل گردانیده * و آن را بر قلب تو فرود آورده تا از عقاب خدا بترسانی». درحالی که قرآن بر قلب هیچ کسی غیر از نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل نشده است؛ بنابراین فهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از قرآن، متفاوت با فهم عادی بشر از قرآن است.

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله همانند یک نامه‌رسان نیست، بلکه با قرآن اشتراک وجودی دارد؛ چون قرآن بر دل او نازل و بر زبانش جاری شده است. هیچ بشری جز پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نمی‌تواند ادعا کند که قرآن را آنگونه که خداوند نازل کرده است، دریافت کرده و فهمیده است و به همین جهت، دیگران به فهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیاز دارند و فهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از وحی و آیات قرآن در سنت قولی و عملی او بیان شده است؛ بنابراین، اساس حجیت سنت، فهم ویژه  و برتر  پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از مفهوم و مقصود وحی است.

پی‌نوشت:
[1]. صبحی منصور، القرآن و کفی مصدرا للتشریع الاسلامی، ص 25، بیروت، مؤسسه الانتشار العربی.
[2]. سوره شعراء، 193 و 194.