پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ براى فهم بهتر نقش انتظار و امید به آینده در فرد و جامعه لازم است بررسی شود که ارکان و پایه‌هاى اساسى انتظار در فرد یا در آن جامعه وجود دارد یا نه؟! ارکان انتظار این است که فرد یا جامعه نسبت به وضع موجود، راضی و قانع نباشند؛ به آینده‌ای بهتر امید داشته باشند و برای رسیدن به آینده بهتر، اقدام و تلاش کنند.[1]

حال اگر بخواهیم با توجه به این سه رکن اساسى، انتظار ظهور امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) را تحلیل کرده و مشخص کنیم که چه زمانى مى‌توان یک فرد یا یک جامعه را واقعاً منتظر ظهور حضرت دانست، باید چند شرط اساسى که لازمه منتظر واقعی امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) است را بیان کنیم:
- شناخت شرایط موجود و نیز شناخت نسبت به شرایط دوران وعده داده شده برای فرد یا جامعه مد نظر؛
- ایمان و اعتقاد به تحقق وعده خداوند در مورد آینده جهان و به حکومت رسیدن افراد با تقوا بر سراسر زمین؛
- حرکت و تلاش فرد یا اجتماع، در راه زمینه‌سازى یا محقق کردن مقدمات جامعه وعده داده شده.

اولین شرط منتظر واقعی، این است که به آن درجه از آگاهى و شناخت رسیده باشد که متوجه شود، وضع موجود در عالم و مناسبات حاکم بر آن، به هیچ وجه خشنود کننده و رضایت بخش نیست و شرایطى که در آن زندگى مى‌کند، تناسبى با عظمت وجودى انسان و شأن او ندارد؛ این شناخت تنها در صورتى پدید می‌آید که منتظِر، شرایط موجود جامعه خود و شرایط جامعه وعده داده شده را به درستى بشناسد و بتواند با مقایسه این دو جامعه، بفهمد که کدام شرط، شایسته مقام انسان به عنوان اشرف مخلوقات است.

شرط دیگر این است که منتظِر، به سعادتمند شدن انسان‌ها و رستگارى آنان در پایان تاریخ و آخر الزمان، ایمان و اعتقاد داشته باشد؛ این اعتقاد که در نهایت، حکومتی که عدالت و معنویت را در عالَم می‌گستراند، خواهد آمد و اساس ظلم و فساد از روی زمین، برچیده خواهد شد؛ وقتی این شرایط محقق شود، لازم است تلاش فردى و اجتماعى در تمام حوزه‌ها، اعم از حوزه‌های فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى، سیاسى و نظامى صورت پذیرد، تا بتوان فرد یا جامعه را منتظِر نامید.

در روایات مهدویت، در مورد یاوران امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) و جامعه دوران ظهور حضرت، صفاتی بیان شده است که منتظِران را به عمل سوق می‌دهد. این‌گونه نیست که بگوید در انتظار حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه) باشید و لازم نیست کاری انجام دهید، بلکه تقوا و عمل صالح را، شرط فرد منتظِر می‌داند.
ابوبصير از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده که روزی آن حضرت فرمود: «آيا شما را از چيزى آگاه نكنم كه خداوند بدون آن، هيچ عملى را از بندگان نمى‌پذيرد؟ عرض كردم، بفرمایيد، حضرت فرمود: گواهى دادن بر اين‌كه هيچ معبودى جز خدا نيست و اين‌كه محمّد (صلى‌الله‌عليه‌وآله) بنده و فرستاده او است و اقرار به هر آن‌چه خداوند امر فرموده و ولايت براى ما و بيزارى از دشمنان ما [يعنى ما امامان به خصوص] و تسليم شدن به آنان و پرهيزگارى و كوشش و خويشتن‌دارى و چشم به راه قائم (عجل‌الله‌فرجه) بودن؛ سپس فرمود: همانا ما را دولتى است كه هرگاه خداوند بخواهد آن را بر سر كار مى‌آورد. آنگاه فرمود: هر كس كه بودن در شمار ياران قائم (عجل‌الله‌فرجه) شادمانش سازد، بايد به انتظار باشد و با حال انتظار به پرهيزگارى و خلق نيكو رفتار كند و او منتظر است؛ پس اگر اجلش برسد و امام قائم (عجل‌الله‌فرجه) پس از درگذشت او قيام كند، پاداش او همچون پاداش کسى خواهد بود كه آن حضرت را درک کرده باشد؛ پس بكوشيد و منتظر باشيد. گوارا باد شما را، اى جماعتى كه مشمول رحمت خدا هستيد!»[2]

با تأمل در این روایت، مى‌توان بایسته‌هاى انتظار فرج امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) را دریافت. اگر فردی می‌خواهد از منتظران واقعی امام عصر (عجل‌الله‌فرجه) باشد، باید علاوه بر ابراز محبت قلبی و لسانی، اهل ورع و خویشتن‌داری باشد و واجبات الهی را انجام دهد و از محرمات اجتناب کند و با بندگان خدا خوش‌رفتار باشد و با توجه به روایات، با انجام تمام وظایف دوران غیبت، به جایگاهی می‌رسد که اگر دوران ظهور امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) در قبر مدفون باشد، به سراغش خواهند می‌آمد و از او می‌خواهند در جمع یاران امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) قرار بگیرد.

پى‌نوشت:
[1]. «ارکان انتظار»
[2]. «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ أَنَّهُ قَالَ ذَاتَ يَوْمٍ أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِمَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِهِ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ وَ الْوَلَايَةُ لَنَا وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِنَا يَعْنِي الْأَئِمَّةَ خَاصَّةً وَ التَّسْلِيمَ لَهُمْ وَ الْوَرَعُ وَ الِاجْتِهَادُ وَ الطُّمَأْنِينَةُ وَ الِانْتِظَارُ لِلْقَائِمِ ع ثُمَّ قَالَ إِنَّ لَنَا دَوْلَةً يَجِي‌ءُ اللَّهُ بِهَا إِذَا شَاءَ ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِيئاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ.» کتاب الغیبة، نعمانی، ص۲۰۰.