پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ انسان‌ها به صورت فطری معتقدند که بعد از مرگ نابود و معدوم نمی‌شوند. باورمندان به زندگی پس از مرگ، به وجود روح معتقد هستند اما خود به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ بخشی معتقدند که بعد از مرگ در یک جای دیگری به غیر از این کره خاکی ادامه حیات می‌دهند؛ نکته مهم در این باورمندان اعتقاد به جزای اعمال است که نیکوکاران در مکانی به نام بهشت و بدکاران در جهنم نتیجه اعمال خود را خواهند دید: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»؛ [1] «پس هرکس هم‌وزن ذره‌ای نیکی کند، آن نیکی را ببیند و هرکس هم‌وزن ذره ای بدی کند، آن بدی را ببیند.»

گروه دیگری از باورمندان به زندگی پس از مرگ، معتقدند که بعد از مرگ، روح انسان از بدن فرد فوت شده خارج و در بدن انسان، حیوان یا گیاهی روی کره زمین به ادامه حیات می‌پردازد؛ اعتقاد این گروه را تناسخ می‌نامند. برخی از باورمندان به تناسخ، اگرچه به بهشت و جهنم اعتقاد دارند ولی معتقدند که زندگی ابدی در بهشت و جهنم نخواهند داشت و به اندازه پاداش و جزای اعمالشان در بهشت یا جهنم خواهند بود و بعد از آن دوباره به چرخه زاد و مرگ و تناسخ بازخواهند گشت. اکثر ادیان شرق به آموزه تناسخ معتقد هستند.

تناسخ، بر این پندار استوار است که روح پس از مرگ، دوباره در کالبد دیگری قرار می‌گیرد و به زندگی در دنیا ادامه می‌دهد، تا نتیجه اعمال گذشته‌اش را ببیند. افراد نیکوکار در زندگی بعدی به سلامتی، رفاه، ثروت، جاه و مقام دست پیدا می‌کنند و بدکاران به فقر، بیماری و بیچارگی گرفتار می‌شوند. البته این باور، میان «قبالائیان» یا عارفان یهودی نیز رواج داشته است.[2] معتقدان به ادیان الهی اصل بازتاب و نتیجه ایمان و اعمال را در جهان دیگر انتظار می‌کشند ولی در باورمندان به تناسخ، نتیجه اعمال در همین دنیا به افراد برمی‌گردد که اصطلاحاً این فرآیند را «کارما» می‌نامند. تناسخ و کارما یک باور انحرافی است که ادله عقلی و دینی بر رد آن وجود دارد.

باور انحرافی تناسخ و کارما یک ظرفیت ویژه برای سیاستمداران سرمایه‌دار داشت که از این ظرفیت برای تأیید خود می‌توانستند استفاده کنند؛ از این رو این باور را به صورت عمومی و با استفاده از ابزارهای مختلف از جمله رسانه به صورت عمومی بین مردم جهان منتشر کردند. یکی از آموزه‌های اصلی انحرافی در جنبش‌های معنوی نوپدید، موضوع تناسخ است. چون دست‌های پشت پرده معنویت‌های نوپدید را  برای تأیید هنجارها، ارزش‌ها و آرمان‌های تمدن غرب و نظام سرمایه‌داری، ایجاد یا توسعه و ترویج دادند.

کارما در آموزه تناسخ بیان می‌کند که قدرت و ثروت افراد قدرتمند و ثروتمند ولو ظالم باشند، به علت اعمال نیکو در زندگی گذشته آنان است و این زندگی پاداش اعمال زندگی قبلی آنان است. در این حالت افراد قدرتمند و ثروتمند نه تنها مورد اعتراض توده مردم قرار نمی‌گیرند بلکه به عنوان یک انسان معنوی و مورد احترام معرفی می‌شوند. افراد مظلوم و فقیر حق اعتراض به وضعیت خود را ندارند چون این وضعیت جزای اعمال خطا و زشت آنان در زندگی گذشته آنان بوده است. این همان ظرفیت ویژه در تناسخ است که باعث می‌شود نظام سرمایه‌داری با ترویج و عمومی کردن این باور، جلوی اعتراض و قیام علیه ظلم و ثروت‌اندوزی را بگیرد.

پی‌نوشت:
[1]. سوره زلزال، آیه 7 و 8
[2]. نقش مطالعه، تدبیر و پیش بینی در پیدایش معنویت‌های نوظهور، حمیدرضا مظاهری سیف، مجله خُلُق، مرداد و شهریور سال 1392، شماره 36؛  (به نقل از فرهنگ ادیان جهان، جان آر، هینلز، ترجمه گروه مترجمان، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ویرایش دوم، چاپ اول، 1386، ص203).

محمد جواد نصیری