پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ متأسفانه امروزه بعضى از اعمال و كارها به نام مراقبه و ذكر توسط بعضى فرقه‌ها و گروه‌های مدعى معنويت در جامعه ما در حال ترويج است كه مديتيشن يكى از آن‌هاست كه بعضى افراد بی‌اطلاع تصور می‌کنند اين کارها جاى اعمال شرعى و دينى را می‌گیرد.
اجمالاً می‌توان گفت چهار نوع مختلف از مديتيشن وجود دارد:
۱- مديتيشن‏ TM
۲- مديتيشن‏ Zen
۳- مديتيشن بوديست‏ Budhist
۴- مديتيشن تائويست‏ Taoist
تمام اين روش‌ها در یک‌چیز مشترك هستند. آن‌ها همه در جهت تمركز روى فكر و آرامش ذهن شلوغ، اتفاق‌نظر دارند. بيشتر ذهن را به يك عنصر شفاف در مغز كه می‌تواند یک‌ صدا يا يك كلمه و يا يك تصوير و يا يك شخص مشخص باشد، معطوف می‌کند. به‌عنوان مثال‏ tm كه يكى از روش‌های مدرن آن است توسط ماهاريشى ماهش طراحى و توصيه شده است. البته غير از این‌ها انواعى ديگر هم وجود دارد كه هر كدام در يك فضا و عرصه فعاليت می‌کند. خوب است بعضى از اين مطالب را از زبان طرفداران اين روش‌ها در چند فراز بشنويد.
۱- مدیتیشن ديناميك
مرحله اول به مدت ده دقيقه موزيك است كه با تنفس عميق و سريع و غیرمنظم از ميان سوراخ‌های بينى به بيرون و با فشار دميده می‌شود، فقط حواس خود را به تنفس بدهيد و بدن و مغز را فراموش كنيد. مرحله دوم به مدت ده دقيقه موزيك است. به بدن اجازه بروز شديد احساسات را بدهيد. بگذاريد هر اتفاقى كه می‌خواهد رخ دهد و بدن را به حال خود رها كنيد مثلاً جيغ بزنيد فرياد بكشيد، دیوانه‌وار حركت كنيد بلرزيد، رقص كنيد و يا بخنديد؛ به‌طورکلی هماهنگى لازم را با انرژى كه به وجود می‌آید و با هر چيزى كه اتفاق می‌افتد داشته باشيد و نگذاريد كه مغز آن را كنترل كند.
مرحله سوم به مدت ده دقيقه موزيك است.
دست‌ها را صاف به بالا كشيده و با بالا و پايين آوردن دست‌ها فرياد (هو، هو) سر بدهيد كه با اين عمل و در اثر ايجاد صداى (هو) قسمت داخلى مركز جنسى تحت تأثیر قرار گرفته و می‌لرزد. تا آنجايى كه می‌توانید خودتان را براى دريافت بيشترين انرژى تخليه كنيد.
مرحله چهارم به مدت پانزده دقيقه توقف در سكوت است. به‌محض ورود به اين مرحله در همان‌جایی كه قرار داريد، مجسمه بشويد و به انرژى كه در سكوت ايجاد می‌شود، توجه كنيد مرحله پنجم شامل پانزده دقيقه موزيك است. برقصيد و يا بخوانيد (در اين قسمت براى گرفتن جشن و تشكر از چيزى كه به دست آورديد شادمانى می‌کنید. هدف اوليه انواع مختلف مدیتیشن هماهنگى و تعليم ذهن است اين عمل باعث افزايش كارايى فرد در امور روزمره می‌شود.
۲- مدیتیشن مانترا (ذكر)
اين مدیتیشن بيشتر از انواع ديگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اين روش كلمه عبارت يا جمله‌ای كه مانترا ناميم به‌صورت ذكر بارها خوانده می‌شود. مثل مانتراى شرقى، اوم یا جمله مسيحى خدايا كمكم كن و یا عبارت صوفيانه ياهو. هدف اصلى انجام تمرين انجام فقط يك كار در زمانى مشخص است. اگر كسى مدعى شد می‌تواند مانترايى را كه خاص شماست به شما بدهد يا بفروشد بدانيد قصد فريبتان را دارد. مانترا يا كلمه ذكر به اين دليل مفيد است كه شما آن را بكار می‌برید با هر کلمه‌ای كه راحتيد شروع كنيد.
بهتر است بی‌معنی باشد تا مشغولیت ذهنى در حين تكرار ايجاد نكند. يك جاى آرام بيابيد كه بدنتان راحت باشد و بتوانيد به‌راحتی تنفس كنيد و شروع به ذكر نماييد. در صورت امكان با صداى بلند بخوانید البته تا آن حد بلند كه باعث ايجاد تنفس شديد و عميق نشود. در غير اين صورت به‌آرامی مانترا را بخوانيد.
در وقت تمرين فقط ذكر بخوانيد و كار ديگرى انجام ندهيد در صورتى كه فكر ديگرى به ذهنتان رسيد آن را از ذهنتان خارج كنيد آهنگى براى مانتراى خود يافته و با همان ريتم تمرين كنيد. اين تمرين را ابتدا با پانزده دقيقه در هر جلسه شروع كنيد پس از دو هفته آن را به بيست دقيقه و درصورتی‌که احساس خوبى از اين مديتيشن به دست می‌آورید به مدت نيم ساعت افزايش دهيد پس از يك ماه می‌توانید در مورد برنامه‌ریزی خود با اين روش تصميم بگيريد.[1]
وقتى يك شخص روى قلب‌های دوقلو يا همزاد مديتيشن كند، انرژى الهى به درون تمرين كننده جريان می‌یابد، و او را سرشار از نور، عشق و قدرت الهى می‌کند. جستجوگران معنويت كه اين مديتيشن را براى مدت نه‌چندان كمى تمرين كرده باشند ممكن است خود را محصور در نور خیره‌کننده، و بعضى وقت‌ها کورکننده بيابند. همچنين، افراد تمرين كننده ممكن است وجد و خوشى الهى، و يك احساس وحدت با همه وجود را تجربه كنند. اين يك تجربه معمول در بين يوگيهاى پيشرفته و قديسين همه اديان بوده، و می‌توان از اين نظر براى اطمينان به متون مقدسشان مراجعه و آن را بررسى كرد.
۳- مدیتیشن‌های پزشكى
در مدیتیشن‌های پزشكى از حركات ويژه استفاده می‌کنند كه شامل خواص زير است:
۱- تنفس‌های مخصوص؛ ۲- حركات و ژست‌های ويژه كه دست‌ها و انگشتان بايد وضعيت مشخصى داشته باشند؛ ۳- سرودهاى مخصوصى كه از صداهايى واضح و ارتعاشى تشكيل شده است؛ ۴- تمركز فكرى؛
اين خصوصيات متفاوت فكر و جسم فرد را كاملاً درگير می‌کند. مجموعه كامل اين خصوصيات با همكارى همديگر بر فرد تأثیر می‌گذارند و بسيار با مدیتیشن‌های معمولى كه فقط براى آسوده كردن و استراحت فكر هستند متفاوت است.
به علت وجود انواع مختلفى از متغير در هر مديتيشن پزشكى، با توجه به وضعیت‌ها و بیماری‌های مختلف انواع متفاوتى از اين مدیتیشن‌ها وجود دارد. هر مديتيشن پزشكى، با انرژى دادن به اعضاء، سیستم‌ها و همچنين قسمت‌های مختلف بدن، مشكل بخصوص و مشخصى را برطرف می‌کند.
حركت ساده كه يكى از متداول‌ترین ژست‌ها در مديتيشن پزشكى است.
سه نوع مختلف از ساده‌ترین و متداول‌ترین انواع حركات در مديتيشن پزشكى، به‌صورت زير است:
۱- چهارزانو نشسته، و هر پا را زير زانوى مخالفش جمع كنيد. ستون فقراتتان را صاف نگه‌داشته و مهره‌های پائینی‌تان را كمى به سمت جلو خم‌کنید؛ ۲- نشسته و پاها را صاف به سمت بيرون بگذاريد. يعنى يك پا را زير ران مخالفش گذاشته و پاى ديگر را روى قوزك پاى اول قرار دهيد. با اين كار پا در حالت استراحت قرار می‌گیرد. ستون فقراتتان را صاف كنيد. اين نيمى از حركت لوتوس است؛ ۳- اين نوع هم شبيه به نوع اول است اما پاى بالايى روى ماهيچه ساق پاى ديگر قرار می‌گیرد به‌جای اينكه زير ران گذاشته شود. حتماً در این حركت مهره‌های پائینی‌تان را به جلو متمايل كنيد.
انواع حركت ساده بسيار ساده‌تر از حركت لوتوس هستند و به انعطاف‌پذیری كمترى نياز دارند. تنها قسمت سخت آن متمايل كردن مهره‌های پائينى به سمت جلو است تا مهره‌های بالايى بتواند كاملاً صاف بماند. اگر نمی‌توانید چهارزانو روى زمين بنشينيد، مستقيم روى صندلى بنشينيد. از مطالب بالا معلوم شد كه بسيارى از اين روش‌ها براى به دست آوردن آرامش و دورى از افسردگى و درمان برخى بیماری‌های تنى و روانى طراحى شده است و ربطى به عرفان و معنويت ندارد. در ضمن مشخص شد كه بعضى از آن‌ها از منظر شرعى و فقهى مورد تائید نيست و چه‌بسا حرام باشند.
با مقایسه و پی‌گیری مراحل و علت لزوم مدیتیشن و سلوک الهی در می‌یابیم که ساحت عرفان اسلامی در مقایسه با مدیتیشن، فراگیر‌تر، یعنی تا بی‌نهایت است؛ درحالی که در مدیتیشن‌های با هدف‌های متافیزیکی و یا حتی الهی (غیر از اسلام) مباحث اتحاد و محدود کردن حد شناخت بشری یا گنجاندن یک بی‌نهایت در جسمی محدود و دارای نهایت، و نیز مقید شدن به مراتب حال و مقامات، بالسویه بی‌سویه است، یا این که جهتی نازل‌تر از کمال مطلق است که در انتها به خود یا انسان می‌رسد و این بشر نمی‌تواند با تکیه بر خویشتن انسانی خویش به آن آرامش ابدی و حقیقی که او را به رضامندی ذاتی و قلبی می‌رساند دست یابد، زیرا پرسش‌هایی از قبیل من کیستم؟ از کجا آمده‌ام؟ به کجا خواهم رفت؟ و... از سوی او به فراموشی سپرده می‌شوند.[2]

پی‌نوشت:

[1] . دكتر لارنش شان، چگونه مديتيشن كنيم؟،مترجم: نسرين مجيدى، تهران: نشر هيرمند، چاپ دوم، ۱۳۷۸.
[2] . دفتر تبلیغات اسلامی، جستارهایی در نقد عرفان‌های نوظهور، قم: نشر تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۰، ص ۲۵۸.

جهت مطالعه بیشتر بنگرید به: دفتر تبلیغات اسلامی، جستارهایی در نقد عرفان‌های نوظهور...