پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» اثر شیخ مفید، (۳۳۶-۴۱۳ هجری قمری) از چهره‌های برجسته علماء و فقهاى شیعه در قرن چهارم هجری می‌باشد که به زبان عربی نگاشته شده و بیشتر با نام «الإرشاد» شناخته می‌شود. کتاب «الإرشاد» تاریخ زندگانی ائمه (علیهم السلام) است که شیخ مفید با توجه به روایاتی که در اختیار داشته جمع‌آوری و تألیف نموده است. شیخ مفید در این کتاب به فضائل اهل بیت (علیهم السلام) و یاران آنان نیز اشاره دارد.[۱] شیخ مفید این کتاب را در سال ۴۱۱ هجری قمری یعنی دو سال قبل از وفات و در اوج تجربه، پختگی، اشراف بر منابع و شهرت علمی به رشته تحریر درآورده است. این امور بر ارزش و اعتبار کتاب افزوده و آن را به‌صورت اثری ممتاز در میان آثاری ازاین‌دست مطرح نموده است.

انگیزه نگارش؛ شیخ مفید این کتاب را به درخواست یکی از یاران خود نگاشته است. وی در مقدمه کتاب می‌نویسد: «من بنا به درخواست شما در این کتاب نام ائمه هدی (علیهم السلام) و تاریخ زندگانی آن‌ها و محل قبر و حرم آن بزرگواران را آورده‌ام. همچنین به بخشی از روایات، درباره شأن و مقام آن امامان معصوم نیز اشاره دارم، تا عقیده شما به دین از روی آگاهی و شناخت باشد».[۲]

روش نگارش؛ شیخ مفید در کتاب الإرشاد هم مانند کتب تاریخی به بیان حوادث تاریخی پرداخته و هم مانند کتاب‌های روایی به ذکر اسناد مطالب اهتمام ورزیده که این شیوه بر ارزش و اعتبار کتاب افزوده است. علاوه بر آن، همان‌طور که از نام کتاب پیداست این کتاب، یک کتاب عقیدتی به شمار می‌آید که در آن به بسیاری از عقاید شیعه اشاره‌شده است. اختصاص نیمی از مطالب آن به زندگانی امام اول شیعیان امیر مؤمنان علی (علیه السلام) در همین راستا است و این حاکی از درک مقام و منزلت امام علی (علیه السلام) توسط شیخ مفید به‌عنوان رکن اصلی تشیع دارد. تلاش‌های شیخ مفید در این کتاب آن را به یکی از معتبرترین منابع اولیه تاریخی-روايى شیعه درباره زندگانی ائمه (علیهم السلام) تبدیل کرده است و بسیاری از منابع مهم شیعه که به زندگانی ائمه پرداخته‌اند، این کتاب را مستند خود قرار داده‌اند.

محتوای کتاب؛ مؤلف، در این کتاب، به بیان بسیاری از حوادث تاریخی مربوط به زندگی ائمه (علیه السلام) از قبیل تاریخ ولادت، دلایل امامت، معجزات، اسامی فرزندان، مدت عمر، تاریخ و نحوه شهادت اهل‌بیت (علیه السلام) می‌پردازد و گاهی هم اخبار ارزشمندی از یاران معصومین (علیه السلام) نقل می‌کند.[۲] شیخ مفید در این کتاب شماری از عقاید شیعه را مطرح کرده و درمجموع رویکردی کلامی-تاریخی دارد.

ساختار کتاب؛ کتاب، در دو جزء تنظیم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر مقدمه مؤلف و یک باب دوازده فصلی و جزء دوم آن، شامل یازده باب به ترتیب چهار فصلی، ده فصلی، سه فصلی، سه فصلی، هشت فصلی، شش فصلی، پنج فصلی، چهار فصلی، چهار فصلی، چهار فصلی و دوازده فصلی می‌باشد.

وضعیت چاپ کتاب؛ این کتاب بارها در ایران و کشورهای دیگر به چاپ رسیده است. و یکی از بهترین آن‌ها چاپی است که توسط موسسه آل البیت (علیهم السلام) در دو جلد تحقیق و تصحیح‌شده و همراه با مقدمه و فهرستی درخور تقدیر به همت کنگره شیخ مفید در سال ۱۴۱۳ قمری در قم منتشرشده است. این کتاب چند بار به زبان فارسی ترجمه‌شده است که یکی از آن‌ها ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی و دیگری ترجمه محمدباقر ساعدی می‌باشد که هر دو اثر به همت انتشارات اسلامیه به زیور طبع آراسته گردیده است.

پی‌نوشت‌ها:

[1]. محمد رضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، موسسه آموزشی-پژوهشی مذاهب اسلامی، چاپ اول، قم، 1382، ص305.
[2]. شيخ مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، تصحیح، موسسه آل البیت علیهم السلام، ناشر، كنگره شيخ مفيد، قم، چاپ اول، 1413 ه.ق، ج1، ص4.
[3]. شيخ آقا بزرگ تهرانى، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ‏ناشر، اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه تهران، 1408 ه.ق، ج1، ص510.

الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد
الارشاد، ترجمه ساعدی خراسانی‌