پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در میان عربها معمول است که علاوه بر اسم، کنیه‌اى نیز براى افراد انتخاب مى‌کنند، اگر آن فرد مرد باشد، کنیه او با «اب» و اگر زن باشد با «ام» شروع مى‌شود. در روایات اسلامى در میان کنیه‌هاى فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) کنیه عجیبى دیده مى‌شود که چشم انداز دیگرى از عظمت فوق العاده آن حضرت را ترسیم مى‌کند و آن کنیه "ام ابیها" است.
لقب ام ابیها به معنای «مادرِ پدرش»، توسط رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به دخترشان حضرت فاطمه زهراء (سلام‌الله‌علیها) داده شد که در منابع شیعه و سنّی، سند روایی معتبر دارد.
امام صادق (علیه‌السلام) از قول پدرشان امام باقر (علیه‌السلام) نقل کردند: «إنَّ فاطِمَةَ س کانَتْ تُکَنَّی اِمّ ابیها.[1] همانا کنیه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) ام ابیها بود.» در کتاب «اسد الغابه» نیز آمده است که: «کانَتْ فاطِمَةُ تُکَنّى اُمُّ اَبیها [2] کنیه فاطمه امّ ابیها (مادر پدرش) بود.» در کتاب کشف الغمه نیز آمده است که "ام ‌ابیها" از کنیه‌‌های حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن حضرت اطلاق می‌فرمود.[3]

این تعبیر عجیب، که نظیر آن درباره هیچ یک از زنان مسلمان دیده نشده، نشان مى‌دهد که دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آنچنان نسبت به پدرش محبّت مى‌کرد که گویى «یک مادر» براى او بود.
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در همان کودکى مادر خود را از دست داد، ولى دخترش از همان خردسالى از هیچ گونه محبّت و دلسوزى در حق پدر بزرگوارش فروگذار نکرد. هم دخترى دلسوز و فداکار و هم مادرى مهربان و ایثارگر و هم یارى وفادار محسوب مى‌شد.[4]
فهم حقیقت و واقع این مطلب که چرا پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) ام‌ ابیها می‌فرمود بسیار مشکل است. برخی به سادگی از آن می‌گذرند و تنها به این اکتفا می‌کنند که حضرت از شدت علاقه به آن حضرت می‌فرمود مادر من؛ ولی قطعاً کلام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) چیزی فراتر از تعارفات مرسوم و معمولی است. شاید با توجه به اینکه «ام» در لغت به معنی اصل و ریشه است، بتوان گفت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) اصل و منشأ نبوت و ولایت است که اگر وجود آن بزرگوار نبود، نبوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ولایت ائمه (علهیم‌السلام) آشکار نمی‌‌شد.

به عبارت دیگر ولایت ثمره نبوت است و نبوت بدون ولایت، بی‌‌معنی است. همان طور که در آیه شریفه خداوند به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌‌فرماید: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ [مائده/67] اى پیامبر! آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ كن و اگر نكنى رسالتش را به انجام نرسانده‌اى.» اگر ولایت را به مردم ابلاغ نکنی، رسالتت ناتمام است. از این جهت که وجود حضرت صدیقه طاهره (سلام‌الله‌علیها) منشأ وجود ائمه اطهار (علیهم‌السلام) بود، منشأ ولایت است. پس اگر حضرتش نبود، ولایت نبود و نبوت هم به طور کامل ثمربخش نبود. بنابراین ایشان منشأ نبوت و امامت است. مؤید این مطلب هم این حدیث قدسی است که خداوند می‌فرماید: «لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکم.[5] اگر پیامبر نبود افلاک خلق نمی‌شدند و اگر علی (علیه‌السلام) نبود؛ خداوند پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را خلق نمی‌کرد و اگر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) نبود؛ خداوند پیامبر و علی (علیهماالسلام) را نیز خلق نمی‌کرد.»

پی‌نوشت:
[1]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج43، ص16.
[2]. ابن اثیر، اسد الغابه، ج5، ص520.
[3]. إربلی، كشف الغمة، ج2، ص90.
[4]. زهرا(ع) برترین بانوى جهان‏، آیت الله العظمى مكارم شیرازى، انتشارات سرور، قم، 1388ش، ص101.
[5]. نمازی، مستدرک سفینة البحار، ج3، ص169.
فاضل هرندی، مجمع النورین، ص187.
شیخ محمد فاضل مسعودی: «یا أحمد لولاک لما خلقت الأفلاک، ولولا علی لما خلقتک، ولولا فاطمة لما خلقتکما.»
«هذا الحدیث من الأحادیث المأثورة التی رواها جابر بن عبد الله الأنصاری عن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم عن الله تبارک وتعالى.» الأسرار الفاطمیة، محمد فاضل سعودی، ص231.