پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_ آموزش‌های اکنکار در دو بعد ارائه می‌شود: یک‌سری از آموزش‌ها که به‌صورت معمول، و همراه با کتاب، جزوه و برگزاری کلاس ارائه می‌شود، آموزش‌های بیرونی اکنکارند و سری دیگری از آموزش‌ها را که مدّعی هستند به‌صورت درونی و غیرمحسوس ارائه می‌شود، آموزش‌های درونی گویند.
الف) آموزش بیرونی (کسب دانش): دانشی که اکنکار به چلا ارزانی می‌دارد تحت آموزش‌های مختلف به او ارائه می‌شود. ادّعای اکنکار این است که این دانش‌ها دانش‌های الهی هستند که استادان به طور خالص از سرچشمه‌های الهام دریافت کرده‌اند. آموزش‌هایی که به صورت بیرونی و در قالب دانش ارائه می‌گردد، در جلسات آموزشی کتاب‌ها، دیسکورس‌ها و نامه‌ها دیده می‌شود.
دیسکورس(DISCOURES): دیسکورس جزوه‌ای است که در آن استاد در قید حیات، آموزش‌های اولیه و لازم را به اکیست‌ها ارائه می‌دهد. در واقع دیسکورس اولین ارتباط بین چلا و ماهانتا محسوب می‌شود. در این آموزش‌نامه‌ها علاوه بر آموزش مفاهیم و عقاید اکنکار به پرسش‌های چلا پاسخ داده می‌شود. دیسکورس آموزش‌نامه‌ای محرمانه است که بین استاد و چلا وجود دارد. متقاضی عضویت اکنکار قبل از این‌که به عنوان چلا یا اکیست در این گروه پذیرفته شود باید به مدت دوسال در اکنکار مطالعه کند. سیر مطالعات افراد با مطالعهٔ دیسکورس‌های خصوصی آغاز می‌شود. این دیسکورس‌ها حاوی مطالبی دربارهٔ سفر روح و راه پنهان خدا است. این سیر دوساله برای وصل اوّل او کفایت می‌کند. اما برای دریافت وصل‌های بعدی باید مطالعات فراوان دیگری را همراه با روش‌ها، تمرین‌ها و آموزش‌های دیگر داشته باشد. [1]
اکنکار در گفتار و کردار دچار تناقض‌ها و پارادوکس‌های فراوانی است. بسیاری از مواقع نیز ابایی از این رویکردهای متضاد و متناقض  ندارد. سیر آموزش چلاها و اعطای وصل‌ها نیز از این قبیلند. برخلاف آن‌چه پال توئیچل دربارهٔ لزوم مطالعات دوسالانه دیسکورس‌ها برای رسیدن به اوّلین وصل گفته است، درجایی دیگر از همین کتاب می‌نویسد: «هنگامی که کسی ابتدا طریقت اک را برمی‌گزیند و مطالعهٔ دیسکورس‌ها را آغاز می‌کند، وصل درون را دریافت کرده است.»[2] پال در این گفتار، دریافت وصل را مصادف با دریافت اوّلین دیسکورس می‌داند، درحالی‌که در جای دیگر، مطالعهٔ دوسالانهٔ دیسکورس‌ها را برای دریافت وصل الزامی دانسته است. یکی از ویژگی‌های دیسکورس‌ها که پرسش‌های بسیاری دربارهٔ آن ایجاد شده، محرمانه بودن آن‌هاست.
دیسکورس‌ها آموزش‌هایی محرمانه بین چلا و ماهانتا می‌باشند. اجازه دادن به کسی‌که بدون اوّلین مکاتبه با ماهانتا دیسکورس‌ها را بخواند و باعث افشای مطالب آن گردد، هم به چلا و هم به معلّم لطمه می‌زند. زمانی‌که چلا مطالعهٔ دیسکورس‌ها را آغاز می‌کند باید بداند که ریسمانی بین خود و استادش برقرار می‌شود. ریسمانی نامرئی و محرمانه که ماهانتا از آن برای برقراری ارتباط با چلا استفاده می‌کند. [3] محرمانه بودن دیسکورس‌ها اقتضا می‌کند چلا آن را از همه مخفی دارد. البته اعضای خانواده‌ای که زیر یک سقف زندگی می‌کنند می‌توانند به دیسکورس‌های یک‌دیگر دسترسی داشته باشند. هم‌چنین چلا نباید بیش از یک دیسکورس دریافت کند. دربارهٔ مطالب دیسکورس‌ها نیز نباید با هیچ‌کس دیگری سخن گفت.
چلا در صورت افشای مطالب دیسکورس و یا استفاده از دیسکورس‌های دیگران با تهدیدهای زیادی روبه‌رو می‌شود. پرسش‌ها دربارهٔ علّت محرمانه بودن دیسکورس‌ها بی‌جواب مانده است. پال توئیچل در جواب‌نامهٔ چلاهایی که علت آن‌را خواستار شده بودند بار دیگر قوانین را ذکر کرده و با تهدیدهایی از قبیل قطع شدن ریسمان ارتباطی چلاها با استاد و عدم پیشرفت معنوی، به فرافکنی پرداخته است. [4]
ست سنگ (SATSANG): استاد اک یا ماهانتا یک‌سری آموزش‌های مستقیم به برخی از چلاهای برگزیدهٔ خود ارائه می‌دهد. در این کلاس‌ها شاگردانی که ارادت خود را به اک و ماهانتا به اثبات رسانده باشند شرکت می‌جویند. این نوع کلاس‌ها یا محافلی را که به طور رسمی بین ماهانتا و مریدان او برگزار می‌شود کلاس‌های ست‌سنگ می‌گویند. البته واژه‌نامهٔ اکنکار معنایی فراتر از این‌را برای ست‌سنگ آورده است. در این واژه‌نامه پال توئیچل می‌نویسد: «اتحادی که پاک و پایدار است ("ست" به معنی درست و تغییرناپذیر و "سنگ" به معنی اتحاد و وحدت)؛ ارتباط انسان با استاد اک در قید حیات؛ مطالعهٔ آثار مربوط به اک؛ همراهی با استاد اک در قید حیات یا یکی از سرسپردگان ردهٔ بالا؛ خواندن یا شنیدن مباحثات استاد؛ ارتباط با جریان صوت اک؛ وحدت فرد با استاد اک در قید حیات؛ اجتماع معنوی به منظور اک. [5]
تعریفی که در این‌جا ارائه شده در معانی مختلفی به کار رفته است. از میان این معانی «وحدت با استاد اک در قید حیات» بیش‌ترین کاربرد دارد. البته این وحدت و یگانگی با استاد، در ضمن گردهمایی خاصی شکل می‌گیرد. وحدت با استاد در کنار سرسپردگی به اک «تثلیث» مشهور اک را می‌سازد. می‌توان کلاس‌های ست‌سنگ را با حلقه‌های «مرید و مراد بازی» و «سرسپردگی» که در برخی از فرقه‌های انحرافی وجود دارد، مقایسه کرد. برای مقایسه می‌توان به واژه‌نامهٔ اکنکار مراجعه کرد. این واژه‌نامه در تعریف «ECK SATSANG» می‌نویسد: «چلاهای اکنکار که دور هم جمع می‌شوند تا دربارهٔ امور اک بخوانند، بشنوند و مطالعه کنند و مجراهای واحدی برای نیروی اک باشند و تثلیث اکنکار را با دو عامل دیگر یعنی استاد اک در قید حیات و اک (جریان صوت) تشکیل دهند.» [6]
از دیگر کارکردهایی که برای ست‌سنگ در نظر گرفته شده «توزیع قدرت اک در تمام طبقات زیرین» است. اکنکار اعتقاد دارد «راز بقای اکنکار» در تشکیلاتی است که ماهانتا با مهدیس‌های خود دارد. ست‌سنگ که معنای دیگر همین تشکیلات است می‌تواند به اندازهٔ ماهانتا در بقای اک بر روی طبقات و کیهان‌های معنوی خدا مؤثر باشد. [7] شریعت کتاب مقدّس اک دربارهٔ اهمیت ست‌سنگ سخنان فراوانی دارد. گاه از آن به عنوان «قدرت حیات‌بخش اک»[8] یاد می‌کند و گاه ست‌سنگ را «کلید واقعی گشودن راز آثار اکنکار»[9] برمی‌شمارد. در این بخش از اکنکار نیز تناقض‌ها و یا تناقض نماهایی وجود دارد. در جایی از بی‌اهمیّتی پیوستن چلا به ست‌سنگ سخن می‌راند و صفحاتی بعد آن‌را داری «اهمیّت مطلق برای هیئت جمعی چلاها» می‌داند.
جایی دیگر، دنیا را در آستانهٔ مصیبتی عظیم فرض کرده و نسخهٔ نجات آن‌را چنین ارائه می‌دهد: «تنها راهی که می‌تواند مصیبت قریب‌الوقوع دنیا را دفع کند همانا برپا کردن ست‌سنگ‌های بیش‌تر و افزودن تعداد چلاهای اک است.» [10] جالب‌تر این‌که، ست‌سنگ، هم «مجرای حیات بخشی اک» است و هم «مجرای حیات اک» چه این‌که شریعت می‌گوید: «مادام‌که ست‌سنگ به تعداد کافی چلا با ذهن باز، به منزلهٔ مجراهایی برای رسیدن اک به غیراکیست‌ها در میان جوامع و ملت‌ها و تمام سطوح آگاهی این عالم داشته باشد، آن‌گاه اک زنده می‌ماند». کتاب مقدّس با این جملات، حیات اک را تشکیل ست‌سنگ‌هایی با اوصاف آن‌چنانی می‌داند و باز گفته شده که اک، همان جریان صوت و نور است؛ جریان خلّاقی که خالق تمام اشیا است و در یک کلام اک، همان سوگماد، خداوندگار اعلی علیّین است. [11]
می‌توان از این جملات کتاب مقدس چنین نتیجه گرفت که برای کشتن خداوند باید کلاس‌های ست‌سنگ و حلقه‌های «مرید و مراد بازی اک» را نابود کرد! اکنکار به‌منظور ترغیب اکیست‌های برگزیده برای پیوستن به حلقه‌های «مریدبازی ست‌سنگ» فرایند جالبی دارد. سخن گفتن دربارهٔ اهمیت حلقه‌ها، یکی از همین شگردهاست: «ست‌سنگ اک برای چلا اهمیت زیادی دارد؛ چون جزئی از حضور او در اکنکار است.» [12] هم‌چنین منوط کردن حضور در اکنکار را به شرکت در این حلقه‌ها، ترفند دیگری است. «(حضور در ست‌سنگ) جزئی از حضور او در کار اکنکاراست»[13]
مزایایی نیز برای حضور در این حلقه‌ها شمرده شده است؛ از جمله، شکوفا شدن بالقوّه‌های حقیقی چلا با حضور در ست‌سنگ، دریافت برکات واقعی، نزول فیض سوگماد، جوانه زدن معنویّت درون قلب چلا، تصفیه شدن درون چلا و بالاخره تبدیل شدن به ابزار سوگماد که نهایتِ آمال اکنکار است. [14]
ب) آموزش درونی: وجه دیگر آموزش‌های اکنکار آموزش‌هایی است که درونی تلقی شده‌اند و استاد درون به آموزش اکیست و چلا می‌پردازد. شریعت، کتاب مقدّس اکنکار، آموزش‌های پیشرفتهٔ اکنکار را آموزش‌های درونی می‌داند. هدف از این نوع آموزش‌ها اجتناب از لفّاظی‌های توخالی و تفکرات کسانی است که می‌خواهند خویش را از طریق آموزش‌های اک دریابند. به یک معنی هدف از این نوع آموزش‌ها نفی آموزش‌های بیرونی است؛ اکنکار نیز از آموزش‌های بیرونی سود فراوانی به‌دست آورده است. تمام آموزش‌های اکنکار مبتنی بر نوعی بیان و استفاده از لفّاظی‌ها و استعاره‌هاست. پال توئیچل بهترین آموزش‌های درونی خود را از ربازار تارز دریافت نموده است. این دریافت‌ها را وی در کتاب دندان ببر گردآوری کرده است. تمام دریافت‌هایی که وی در این کتاب به تصویر کشیده است از نوع لفظ و استعاره‌هایی است که به نظر می‌رسد پیچیدگی آن‌ها از زبان گفتاری و محاوره‌ای کم‌تر نیست.
در این نوع آموزش‌ها استاد درون از منزلت ویژه‌ای برخوردار است. استاد درون به نوری تشبیه می‌شود که  در تاریکی‌ها راهنمای چلاهاست. شیوهٔ عمل استاد از راه‌های درونی چنین توصیف شده است: «استاد هم‌چـون جهان خارج، از راه درون نیز به‌سوی چلا می‌رود. او همیشه در طبقهٔ فیزیکی برای آموزش یا برطرف کردن پیچیدگی‌های ذهنی چلا، در دسترس است ولی به‌هرحال همهٔ تعالیم و پاسخ‌ها در جهان بیرونی داده نمی‌شود؛ چون استاد باید از راه درخشانِ طبقات درون، برای رسیدن به چلا سود جوید. چلا در این طبقات، قابلیت و گیرایی بیش‌تری دارد. بنابراین می‌دانیم که تعالیم از طریق وضعیت رؤیا حاصل می‌شود؛ اما همین‌که چلا تعالیم بیش‌تری دریافت کرد، به دانش مقدّس راه می‌یابد و قادر است از طریق درون به واسطهٔ استاد آموزش ببیند و سرانجام می‌تواند با خود روح الهی ارتبـاط بـرقـرار کـند و خــود را در قلمــرو حقیقت الهی قــرار دهــــد.»[15] مهم‌ترین آموزش‌های درونی که در اکنکار وجود دارد «حکمت زبان زرین»، «رؤیای بیداری» و «آموزش در رؤیا» است. [16]

پی‌نوشت:

[1]. نامه های طریق نور، توئیچل، ترجمه مینو ارژنگ، تهران، ثالث گلسار،1380، ص 212.
[2]. همان، ص 129.
[3]. همان، ص 208.
[4]. همان، ص 207-213.
[5]. واژه‌نامه اکنکار، توئیچل، ترجمه یحیی فقیه، تهران، سی‌گل، 1380، ص 215-216.
[6]. همان، ص 77.
[7]. شریعت کی سوگماد، توئیچل، دوجلد، ترجمه  هوشنگ اهرپور، بی‌جا، بی تا، ص 250.
[8]. همان، ص 250.
[9]. همان، ص 260.
[10]. نامه‌های طریق نور، توئیچل، ترجمه مینو ارژنگ، تهران، ثالث گلسار،1380، ص 341.
[11]. واژه‌نامه اکنکار، توئیچل، ترجمه یحیی فقیه، تهران، سی‌گل، 1380، ص 73-74.
[12]. شریعت کی سوگماد، توئیچل، دوجلد، ترجمه  هوشنگ اهرپور، بی‌جا، بی تا، ص 312.
[13]. همان.
[14]. همان.
[15]. نامه های طریق نور، توئیچل، ترجمه مینو ارژنگ، تهران، ثالث گلسار،1380، ص 49-50.
[16]. سودای دین داری، عبدالحسین مشکانی سبزواری، نشر صهبای یقین، قم، ص 258-266.