برای اینکه ببینیم چشم زخم اصالتا وجود خارجی دارد یا نه در مرحله اول نظر اسلام را در مورد چشم زخم می آوریم 

علامه طباطبایی در المیزان می‌نویسد: چشم زخم نوعی از حسد نفسانی است که هنگام مشاهده چیزی که در نظر شور چشم، زیاد و تعجب انگیز است محقق می‌شود

خداوند متعال در قرآن به تاثير چشم زخم اشاره کرده و مي فرمايد : « و ان يکاد الذين کفروا ليزلقونک بابصارهم لما سمعوا الذکر و يقولون انه لمجنون * و ما هو الا ذکر للعالمين » (1) محققاً آنها که کافر شدند وقتي قرآن را شنيدند نزديک شد با چشم هاي خود تو را به زمين بيندازند و گفتند او ديوانه است ـ در حالي که اين حرف ها همه از شدت خشمشان بود ـ و قرآن چيزي جز ذکر الهي براي عالميان نيست .

رسول خدا « صلي الله عليه و آله و سلم» در تفسير آيه ي فوق فرمودند : « چشم زخم ، حق است » (2)

نيز مي فرمايد : « ان العين لتدخل الرجل القبر و تدخل الجمل القدر » (3) چشم زخم ؛ مرد سالم را در قبر و شتر سالم را در ديگ مي کند .

 در موضوع چشم زخم قضيه از اين قرار است که بعضي از روح ها در عين تنگ نظري ، در تمرکز روي موضوعي رشد کرده اند ، همان طور که بعضي از روح ها در عين وسعت ، در تمرکز روي موضوعي رشد کرده اند . اينکه مي فرمايند : نگاه به صورت مقدس اميرالمومنين « عليه السلام»ثواب دارد ، به جهت بهره مندي از روح متعالي آن حضرت است . چون روحي که پشت اين صورت قرار دارد آن قدر با برکت و نسبت به بقيه دلسوز و مهربان مي باشد که انسان با نظر به آن حضرت از آن روح متاثر مي شود .

يا اينکه مي گويند به ديدن ارحام برويد تا روحتان تغذيه شود ، چون ارحام نظر لطف به ما مي کنند و روحمان وسعت مي يابد . ائمه « عليهم السلام» که جاي خود دارد ، حتي علمايي که روي خود زحمت کشيده اند مي توانند آنچنان روح انسان را تحت تاثير قرار دهند که ميل او تغيير کند . يکي از رفقاي خوب ما مي گفت دلم مي خواست از يک سلسله افکار راحت شوم ولي زورم به خودم نمي رسيد ، خدمت يکي از علماء رفتم و عرض کردم حاج آقا شما به من بفرمائيد اين افکار را از ذهنم دور بريزم . آن عالم قضيه دستش بود به من دستور دادند که ديگر آن طور فکر نکنيد و آن افکار را دور بريزيد . رفيق ما مي فرمود بعد از آن ديگر آن فکرها از ذهنم رفت . آري تاثير افکار بر افکار يک واقعيت است ولي اکثر آنهايي که دنبال فالگير و رمال و احضار روح مي روند تاوان جدا شدن از روح اولياء و علماء رباني را مي دهند .

از منبر و مسجد و روحاني جدا شدن آرام آرام کار را به رجوع به فالگير ، رمال و جادوگر و شيطان مي کشاند . روح انسان طوري است که نياز دارد با بقيه ارتباط برقرار کند ، حتي در سير و سلوک اين قدر که ارتباط با استاد موثر است کتاب موثر نيست ، کتاب در مرتبه دوم است ، چون تاثير جنبه هاي روحاني استاد واقعي سرعت سير را بيشتر مي کند . همان طور که روح هاي پاک مي توانند از خود انوار معنوي القاء کنند و عزم ها را در توجه به معنويات زياد نمايند و در نتيجه انسان قدرت تمرکز در مسائل توحيدي نصيبش شود ، بعضي از روح ها چون در مسائل پست متمرکز شده اند ، مي توانند روح افراد را تحت تاثير تنگ نظري خود قرار دهند و در نتيجه بدن انسان چون تحت تاثير روح است ، آسيب ببيند .

شايد طرف خودش نداند که حسود است ولي وقتي امکاناتي را در زندگي شما ديد نمي تواند تحمل کند ، روحي که شديداً به حسادتش ميدان بدهد به طوري که سختش باشد که مثلاً شما عينک خود را عوض کرده ايد ، به عينک که نگاه مي کند ، شرايط از بين رفتن آن پيش مي آيد ، يا مي شکند و يا گم مي شود و ... ، اين روح مثل يک مرتاض شده است که سال ها روح خود را روي موضوعي متمرکز کرده ، با اين فرق که روح خودت را در توجه به افراد متمرکز کرده اند و در اثر آن تمرکز و آن حسادت در برخورد با ديگران ـ حتي ناخودآگاه ـ بر روح افراد تاثير مي گذارند به طوري که جسم آنها هم تحت تاثير قرار مي گيرد ، و يا روح آنها به سوي جهتي سير مي کند که موجب هلاکتشان مي شود .

اولین راه مقابله را اسلام  پیشگیری معرفی می کند به همين جهت به ما فرموده اند امکانات خود را خيلي به نمايش نگذاريد . ( واستر  ذهبك و ذهابك و مذهبك ، پنهان کنید درآمد ، مخارج و دینتان را)

دومین راهکار مقابله ارتباط با روح های بزرگ است. اميرالمومنين « عليه السلام»از دوران کودکي مکرر پيش مي آمد که چشم هايشان درد مي گرفت . به طوري که ايشان در جنگ خيبر در آن شبي که فردايش خيبر را فتح کردند ، آنقدر چشم شان درد مي کرده است که وقتي پيامبر « صلي الله عليه و آله و سلم» فرمودند ؛ فردا پرچم را به کسي مي دهم که کرار است و فرار نيست . اصحاب مي گويند به همه کس فکر مي کرديم به غير از اميرالمومنين « عليه السلام». پيامبر « صلي الله عليه و آله و سلم» آب دهان مبارکشان را بر چشمان اميرالمومنين « عليه السلام»ماليدند . حضرت علي « عليه السلام»مي فرمايند : ديگر براي هميشه چشمانم خوب شد . چون رسول خدا « صلي الله عليه و آله و سلم» با اين عمل اميرالمومنين « عليه السلام»را تحت تاثير روح خود قرار دادند .

در خاطرات آيت الله بروجردي داريم که ايشان در دوره ي ميانسالي چشمشان ضعيف مي شود و خيلي غصه مي خورند که مطالعه و تحقيقاتشان مختل شده است ، مي گويند در بين دسته عزاداران امام حسين « عليه السلام»که گِل روي سرشان ماليده بودند يک کمي از آن گِل ها را به چشمانم ماليدم و تا سن 80 سالگي ديگر نيازي به عينک نداشتند . چون از طريق گِل هاي سر عزاداران سيد الشهداء « عليه السلام»به نور آن حضرت متصل شدند و روحشان تحت تاثير نور حضرت سيدالشهداء « عليه السلام»، به نحو بهتري قدرت تدبير بدنشان را پيدا کرد .

سومین راهکار بندگی و روحیه عدم تأثیر پذیری از چشم زخم دیگران است ؛  در مورد ميدان عمل انساني که قدرت چشم زخم زدن دارد موضوع بر همان اساسي است که خداوند در مورد ساحران فرمود که : « و ما هم بضارين به من احد الا باذن الله » (4) آنها نمي توانند به احدي ضرر برسانند مگر به اذن خدا . همان طور که شما از ديگر عوامل ممکن است به اذن الهي ضربه بخوريد ، چشم زخم هم از آن عوامل است ، زمينه ي تاثير در شما بايد فراهم باشد ،

مثل سرماخوردگي که زمينه ي تاثير ويروس آن در شما بايد باشد ، و يا مثل فريب خوردن از افراد که با تحريک خيال انسان را فريب مي دهند . ريشه ي تمام اين تاثيرات ، در تاثيرپذيري روح در خود انسان است . کسي که توکلش به خدا کم است بيشتر تحت تاثير قرار مي گيرد و به اسباب هاي دنيايي اميدوار مي شود . روحي که با خداي واحد به نحو مطلوب مرتبط نيست ، جهت روحش در آرزوهاي دنيايي پراکنده است و لذا عزم واحد ندارد و جهت روحش به همان اندازه ضعيف مي شود و تحت تاثير روح فردي قرار مي گيرد که قدرت چشم زخم دارد . مگر مي شود هم چشم زخم نخوري و سحر و جادو بر تو اثر نکند و هم سجده و رکوع طولاني نداشته باشيد؟ اکثر مردمي که به نحو مطلوب به عبادت نمي پردازند عموماً از شيطان بازي مي خورند ، حال يا جادوگران بازيشان مي دهد يا خيالاتشان تحت تاثير تبليغات قرار مي گيرد ، فرق نمي کند ، اگر برايت جادو هم نکنند ، هزار جور ديگر جادو شده اي ، نجات از اين خطرات را بايد رکوع و سجود حل کنيم . مگر اين خانمي که الان موهايش را بيرون گذاشته و به خيابان آمده سحر نشده است و سرنوشتي بس خطرناک تر از آن که برايش جادو کرده اند ، ندارد ؟ اين را هم شيطان سحر کرده است ، منتها نه از طريق جادوگر ، از طريق تبليغات دنياي کفر . ريشه ي تاثير هر دو هم در بيرون آمدن از بندگي خدا و در بي توکلي و بي ايماني است . شيطان او را يک طور ، مرا يک طور ديگر ، شما را هم به نحوي ديگر سحر کرده است ،

جدايي از شيطان و نيروهاي شيطاني با پناه بردن به خدا ممکن است . از طريق بندگي پروردگار است که مي شود با نور خدا مسئله را حل کنيد . اينکه روح ها چنين تاثيراتي را دارند به خودي خود ميتواند خوب باشد ، مثل همه چيزهاي دنيا . آب به خودي خود خوب است ، اما همان آب اگر در مسير درستي قرار نگيرد سيل مي شود ، ما بايد مواظب باشيم خود را در مسير سيل قرار ندهيم . همان طور اگر افرادي توانايي چشم زدن داشته باشند ، مثل هر صفتي که بايد اصلاح کرد، بايد خود را اصلاح کنند ، و گر نه خودشان ضرر مي کنند ، خواه به بنده يا شما بد کنند يا نکنند ، آنها نيستند که در زندگي من و شما نقش دارند ، ما هستيم که بايد با اصلاح خود تاثير چشم زدن آنها را به صفر برسانم . شيطان نه تنها به آدم هاي خوب ضرر نمي رساند ، بلکه در خوبي آنها هم نقش دارد ، چون آنها را دائم وسوسه کرد و آنان با پناه بردن به خدا و عبادات الهي توکلشان زياد شد و رشد کردند . يکي از عرفا مي گويد : « خدايا دستت درد نکند با اين شيطانت » دقت بفرمائيد نمي گويد دست شيطان درد نکند ، مي گويد دست خدا درد نکند که با ايجاد زمينه ي وسوسه ي شيطان از يک طرف و الهام ملائکه از طرف ديگر ، بنده پروري کرد .

 راه های متعدد ديگري نيز  برای دفاع و یا درمان وجود دارد که اجمالا برخی از آنها عبارتند از:
1. خواندن سوره های (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) و (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ).ساده‌ترین دستور برای رفع چشم زخم خواندن سوره ناس و فلق است. در روایات آمده است که پیغمبر(صلی الله علیه وآله) این سوره‌ها را برای امام حسن و امام حسین به عنوان تعویذ قرائت می‌کرد.
2. خواندن آیه الکرسی.
3. خواندن آیه (وَ إِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا...).
4. خواندن و همراه داشتن حرز امام جواد علیه السلام (در مفاتیح الجنان مذکور است).
5. دوری از تجملات و به رخ کشیدن دارایی ها و به چشم آوردن داشته ها.
6. انصراف ذهنی از فکر کردن درباره چشم زخم و دوری از بدبینی نسبت به دیگران و چشم زخم آنها.
7. صدقه دادن و خیرخواهی برای همگان.
8. گفتن ذکرهای «ماشاءاللَّه» و «لاحول ولا قوة الا باللَّه العلی العظیم».از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمود است : اگر کسی از شما چیزی از برادرش او را متعجب ساخت سه بار  بگویید: ماشاء‌الله لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم. در برخی روایات گفته می‌شود که تکبیر بگویید تا تأثیر چشم زخم از بین برود.

9.از دیگر روش‌هایی که قرآن در همین آیه بدان اشاره می‌کند پرهیز از کسانی است که دارای این قدرت هستند و نیز استفاده از شیوه‌هایی است که زمینه‌های چشم زخم را فراهم نمی‌آورد. ظاهر نشدن در برابر شور چشمان یکی از این راه‌هاست.

اسفند دود کردن و استفاده از مهره‌های آبی برای دور کردن چشم زخم مبنای روایی ندارد، موضوعاتی است که توسط مردم به بحث اضافه شده است. همان‌طور که در احادیث و روایات آمده اصل تأثیر دعا برای دفع چشم زخم قابل انکار نیست، اما باز کردن دکانی برای نوشتن دعا و ادعای دعانویسی به هیچ وجه قابل قبول نیست، میدان دادن به این افراد نیز گناه محسوب می‌شود.

البته نباید از این امر غافل شد که زیاده‌گویی ها در این مسئله بسیار است. در بین توده مردم برخی از این مباحث با خرافات عجین و موجب شده برخی اصل آن را هم انکار کنند.

منابع :

1) سوره ي طه ، آيه ي 69
2) سوره ي قلم ، آيات 51 و 52
3) الميزان ، ذيل آيه ي فوق در بحث روايات
4) جامع الاخبار ، ص 157
برگرفته و اضافات از سايت تبيان، گفتمان و کتاب جايگاه جن ، شيطان و جادوگردرعالم - سعيد صدري