پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مهمترین اصل اسلام ناب محمدی، اصل تساوی انسان‌ها و برابری بی قید و شرط انسان‌ها است و دو اصل دیگر، یعنی آزادی و برادری، در کنار آن قرار دارند. به موجب این اصل، تمام انسان‌ها، در فضیلت انسانی با یکدیگر برابر و مساوی هستند.
قرن‌ها پیش از آن‌که اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸م) منتشر شود، خداوند متعال در آیات متعددی به آن تصریح کرده است:[۱]
«يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذي خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثيراً وَ نِساءً.[نساء/1] ای مردم! درباره هم‌نوعان خود از پروردگارتان پروا کنید و حقوق یکدیگر را پاس دارید؛ همان کسی‌که شما را از یک تن (آدم) آفرید و همسرش را از نوع او خلق کرد، و از آن دو، مردان و زنان بسیاری را پراکنده ساخت.»
«وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ.[مائده/98] اوست آن کسی که شما را از یک نفس واحد آفریده است.» در این آیه، منشأ پیدایش همه آدمیان یکی است و همه انسان‌ها از یک ریشه معرفی شده‌اند و همه با یکدیگر برابر هستند.
«اِنَّ اَکرَمَکُم عِندَاللهِ اَتقیکُم اِنّ اللهَ عَلیمٌ خَبیرٌ.[حجرات/۱۳] به یقین گرامی‌ترین شما نزد خدا باتقواترین شماست.»
مطابق این آیات، تمام انسان‌ها، از پدر و مادر واحدی هستند و تفاوت قبیله‌ها و نژادها، هیچ اثری در شرافت و منزلت آن‌ها ندارد.[2]

از آیات فوق، می‌­توان برداشت کرد که از دیدگاه اسلام، جز تقوا و فضیلت معنوی، هیچ چیز عامل تقدم و برتری به شمار نمی‌آید، و همه با یکدیگر برادر و برابرند. از نظر اسلام، اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها مایه برتری یا امتیاز نمی‌شود. این‌گونه برتری یا امتیاز، منافی با فرمان خداست؛ زیرا در مقام عبادت، همه افراد در پیشگاه خدا یکسانند و عرب بر عجم، هیچ برتری ندارد. در جامعه نیز با همه افراد به طور یکسان رفتار می‌شود و قانون در حق همگان یکسان اجرا می‌شود.[3]
علاوه بر آیات قرآن دال بر برابری و برادری انسان­‌ها(با وجود دلالت و سفارش آیات قرآن بر برادری و...)، بسیاری از احادیث و سیره پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز بر اصل برابری و مساوات تأکید می‌کند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حجه الوداع خطاب به مردم فرمود: «ای مردم! همانا خدای شما یکی است و همانا پدر شما یکی است، همه شما از آدم هستید و آدم از خاک آفریده شده است. هیچ برتری و فضلی برای عرب و عجم نیست، مگر به تقوا.»[4]
و در حدیث دیگری می‌­فرمایند: «مردم! همانند دندانه‌هاى شانه با هم برابرند.»[5] در این حدیث، تساوی انسان‌ها کاملاً مشخص و مشهود است. سخن و کلام رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای بیان یک تفکر زیبا و پایان دادن به افتخارات اقوامی است که نسبت به یکدیگر فخر می‌فروختند و دیگران را به بردگی می‌گرفتند که همه این‌ها جز روسیاهی برای صاحبان فخر نیست، و تنها فضیلت‌ها به تقوا و خصوصیات زیبای انسانی است.[6]
هم‌چنین در این حدیث، رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در ماهیت بشری، انسان‌ها را مساوی لحاظ کرده است و اقوام و قبایل، از سفید و سیاه، هیچ کس را موجب برتری بر یکدیگر ندانسته است و انسان‌ها را مانند دندانه‌های یک شانه که دقیقاً به طور مساوی قرار دارند، معرفی کرده است.[7] ... قرآن کریم این برادری را مورد تصریح قرار می‌دهد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ.[حجرات/10] مؤمنان با هم برادرند.»

در نوع دوم، یعنی برادری انسانی، اخوت دینی، بر اخوتی شامل‌تر و بزرگ‌تر یعنی برادری انسانی استوار است. این برادری همان است که امام علی (علیه‌السلام) در فرمان به مالک اشتر فرموده‌اند: عده‌ای از شهروندان هم‌نوع انسانی تو هستند، آن‌ها نیز از حقوق برادری برخوردار هستند.[8] این برادری مبتنی بر سه اصل است: جهانی بودن رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، وحدانیت خداوند و دین الهی، وحدت انسانیت و عدالت.[9]
بنابراین، برادری در دین اسلام، علاوه بر مؤمنان شامل همه انسان‌ها نیز می‌گردد؛ بنابراین با هر چیزی که برابری را در جامعه بر هم می‌زند و امتیازات پوچ و بی‌محتوا را در جامعه حاکم می‌سازد، باید مبارزه کرد.»[10] «ما می‌خواهیم به همه ملت‌ها بفهمانیم که اسلام یک دین وحدت است، یک دین برادری است، دین برابری است. هیچ‌یک از قشرها، بر دیگری تفوّق ندارند مگر به تقوا، مگر به پیروی از احکام اسلام…»[11]

همان‌گونه که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هیج تفاوتی میان عرب و عجم، سفید و سیاه، برده و آزاد قائل نبودند و بساط برتری‌های نژادی را در دوره جاهلیت برچیدند؛ رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران نیز هیچ تفاوتی میان اقشار مختلف مردم و پیروان مذاهب مختلف قائل نبودند و همه مردم را به وحدت دعوت می‌‌کردند و آن‌ها را  برادر و برابر معرفی کردند: «همه ما باید با هم برادر باشیم، و همه دوستیم، همه مسلمانیم، همه اهل یک ملت هستیم، و همه باید با هم دست به هم بدهیم تا این‌که ان‌شاءالله این آشفتگی‌ها رفع بشود، و شما بدانید که اگر  چنان‌چه اسلام تحقق پیدا بکند، همان معانی که در صدر اسلام بود تحقق پیدا می‌کند؛ همان برادری و برابری که در صدر اسلام بود، همان قطع ایادی ظَلَمه که در آن وقت بود، ان‌شاءالله تحقق پیدا می‌کند.»[12]
حضرت امام (رحمه‌الله‌علیه)، همواره بر اتحاد، برادری و برابری اقوام و پیروان مذاهب مختلف تأکید داشتند: «سُنّی و شیعه مطرح نیست در اسلام، کُرد و فارس مطرح نیست؛ در اسلام همه با هم برادر هستند.» امام (رحمه‌الله‌علیه) یکی از دلایل ترس دشمنان اسلام را، آموزه برابری و برادری در این دین معرفی می‌کنند؛ زیرا این امر باعث وحدت میان قشرها و گروه‌های مختلف مردم می‌گردد و زمانی که وحدت وجود داشته باشد: «این‌ها از اسلام می‌ترسند؛ برای این‌که اسلام دین برابری و برادری است و در آن اصلاً نژاد مطرح نیست. آن چیزی که در اسلام مطرح هست، تقوا و صفا و برادری و برابری است، و این‌ها می‌دانند که اگر اسلام به آن طوری که هست در این مملکت تحقق پیدا بکند، دستشان کوتاه خواهد شد.»[13]
از همین رو، یکی از اصول حاکم بر حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل برخورداری مردم از حقوق مساوی و منع تبعیض و برتر دانستن گروهی بر دیگران است.[14]
بر خلاف اسلام ناب مورد نظر امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه)، اسلام غیر اصیل و آمریکایی، مروج نوعی نابرابری و عدم یکسانی میان گروه‌ها و افراد است و نوعی تبعیض در اسلام تحریف شده، قابل رؤیت است؛ به گونه‌ای که عده‌ای خود را برتر از دیگران می‌دانند؛ نمونه‌ای از این استکبار را در رفتار حکام عربستان سعودی می‌توان دید.

پی‌نوشت:

[1]. امان الله شفایی، کرامت انسانی و حق شهروندی با تکیه بر اصول اسلام و دیدگاه امام خمینی(س)، در کتاب آثار حقوقی و سیاسی کرامت انسان، همایش بین المللی امام خمینی و قلمرو دین، ج۵، ص ۳۵-۳۸۰.
[2]. سید محمد حسینی، «نظریه تساوی انسان­ها در حقوق بشر اسلام»، مجله فقه و مبانی حقوق، سال سوم، شماره ۹، ص۴۹.
[3]. داود صفا، جامعه شناسی قشرها و نابرابری اجتماعی از دیدگاه اسلام، بخش سوم.
[4]. «یا اَیُّهَا النّاسُ اِنَّ رَبَّکُم واحِدٌ وَ اِنَّ اَباکُم واحَدٌ کُلُّکُم لِادَمَ وَ ادَمُ مِن تُرابٍ و لیس لعربی علی عجمی فضل الابالتقوی.» نهج الفصاحه، ص۶۷۵.
تحف العقول، ص۵۶.
بحارالانوار، ج۷۶، ص۵۰.
[5]. النَّاسُ سَوَاءٌ کَأَسْنَانِ الْمِشْطِ. بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۵۱.
تحف العقول، ص۳۶۸.
[6]. سید محمد حسینی، «نظریه تساوی انسان­ها در حقوق بشر اسلام»، ص۵۲.
[7]. همان، ص۵۰.
[8]. «او نظیر لک فی‌الخلق.» نهج‌البلاغه، نامه‌ ۵۳.
[9]. سید مصطفی محقق داماد، «صلح و اصل برابری انسانی»، روزنامه اطلاعات، کد خبر: ۶۲۶۲.
[10]. صحیفه امام ، ج۵، ص۳۳۸، مصاحبه با خبرنگار روزنامه انگلیسی تایمز(تبیین مواضع اسلام و سیاست­های آینده ایران)، 18 دی 1357.
[11]. صحیفه امام، ج۱۳، ص۴۴۵، 5 دی 1359.
[12]. صحیفه امام، ج۸، ص۱۳۳، 23 خرداد 1358.
[13]. محسن ملک افضلی اردکانی، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ص77.
[14]. صحیفه امام، ج۱۸، ص۹۶، 12 شهریور 1362.