پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، یکی از استانداران ایشان، عبدالله بن عباس، پسرعمو و شاگرد حضرت بود. بعد از اینکه استاندار شد، احساس کرد که حکومت حضرت باقی نخواهد ماند و این حکومت به دست دشمنان می‌رسد و وقتی چنین شود، آن‌ها چیزی از حقوق بنی‌هاشم را نمی‌دهند؛ لذا او شروع کرد از بیت‌المال خرج کردن و مال و اموال خریدن تا مثلاً حق خود را گرفته باشد؛[1] ولی وقتی به امیرالمؤمنین علیه‌السلام خبر می‌رسد که ابن‌عباس در بیت‌المال، دخل و تصرف‌های بی‌جا داشته، حضرت در نامه‌ای برای او این چنین می‌نویسد: «دشمنت بى‌پدر باد! گویا میراث پدر و مادرت را به خانه مى‌برى! سبحان الله! آیا به معاد ایمان ندارى؟! و از حسابرسى دقیق قیامت نمى‌ترسی؟! اى كسى كه نزد ما از خردمندان به‌شمار مى‌آمدى، چگونه نوشيدن و خوردن را بر خود گوارا كردى در حالى كه مى‌دانى حرام مى‌خورى و حرام مى‌نوشى؟ چگونه با اموال يتيمان و مستمندان و مؤمنان و مجاهدان راه خدا، كنيزان مى‌خرى و با زنان ازدواج مى‌كنی؟! ...».[2]

بیت‌المال مسلمین خط قرمز امیرالمومنین علیه‌السلام بود؛ شبیه این برخوردهای قاطعانه و بدون تعارف در سیره ایشان کم نیست؛ «توبیخ شریح قاضی»، «نامه به زیاد بن ابیه، جانشین فرماندار بصره»، «نامه به مصقلة بن هبیره، فرماندار فیروزآباد فارس»، «نامه به کمیل بن زیاد نخعى‏، فرماندار هیت»، «نامه به منذر بن جارود که در فرماندارى خود خیانتى مرتکب شد» از این دست است.

همچنین امیرالمومنین علیه‌السلام در روز دوم بیعت به ایشان فرمود: «به خدا اگر ببینم آن (املاکی که کسانی به ناحق به شما داده‌اند) مهریه زنانتان شده یا با پول فروش آن، کنیز خریداری شده، همه آنها را (به بیت‌المال) برمی‌گردانم».[3] آنگاه شروع به اقدام کرد و دشمنی‌ها با ایشان شروع شد.

حساسیت حضرت بر مفاسد اقتصادی، از این‌رو بود که حاکم و مسئول حکومت، باید حافظ منافع همه مردم باشد؛ باید مراقبت کند تا کسی کوچک‌ترین تعرضی به حقوق مالی مردم نکند؛ این مراقبت هم باید در سطح اطرافیان و نزدیکان باشد و هم باید در سطح اصناف و تجّار و فعالان دانه درشت اقتصادی که نبض بازار را در اختیار دارند و می‌توانند با انبار کردن اجناس، زمینه رانت و گرانی را فراهم کنند، باشد.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نامه به مالک اشتر می‌نویسد: «بدان که بسیارى از ایشان (تجار) را روشى ناشایسته است و حریص‌اند و بخیل؛ احتکار مى‌کنند و به میل خود براى کالاى خود بها مى‌گذارند؛ این کار به ضرر جامعه و عیبی بر حاکمان است؛ پس از احتکار جلوگیری کن».[4]

مبارزه با مفاسد اقتصادی، یکی از شاخصه‌های مسئول حکومت اسلامی از نگاه امیرالمومنین علیه‌السلام است. ما باید به این نکته دقت کنیم که فردی که انتخاب می‌کنیم، درصدد مبارزه با مفاسد اقتصادی هست یا نه؟ چه برنامه‌ای برای این کار مهم دارد؟ کارنامه او و اطرافیانش، از لحاظ اقتصادی پاك و شفاف هست یا نه؟ طرفداران وی از مفسدان اقتصادی نیستند؟

یکی از موانع رشد اقتصاد کشور، وجود مفاسد اقتصادی است. اگر به کسی مسئولیت سپرده شود که شریک مفسدان اقتصادی است یا سلامت اقتصادی ندارد و درصدد مبارزه با مفاسد اقتصادی نیست، یقیناً اقتصاد کشور روی آرامش را به خود نخواهد دید و روز به روز بر حجم اختلاس‌ها، رانت‌ها، ضربه به تولید با واردات بی‌رویه و ... افزوده خواهد شد.

پی‌نوشت:
[1]. منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، هاشمی خویى، ج20، ص75.
[2]. نهج البلاغه، نامه 41. «كَأَنَّكَ -لَا أَبَا لِغَيْرِكَ- حَدَرْتَ إِلَى أَهْلِكَ تُرَاثَكَ مِنْ أَبِيكَ وَ أُمِّكَ. فَسُبْحَانَ اللَّهِ! أَمَا تُؤْمِنُ بِالْمَعَادِ، أَوَ مَا تَخَافُ نِقَاشَ الْحِسَابِ؟ أَيُّهَا الْمَعْدُودُ كَانَ عِنْدَنَا مِنْ أُولِي الْأَلْبَابِ، كَيْفَ تُسِيغُ شَرَاباً وَ طَعَاماً وَ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّكَ تَأْكُلُ حَرَاماً وَ تَشْرَبُ حَرَاماً وَ تَبْتَاعُ الْإِمَاءَ وَ تَنْكِحُ النِّسَاءَ مِنْ أَمْوَالِ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُجَاهِدِينَ الَّذِينَ أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ هَذِهِ الْأَمْوَالَ وَ أَحْرَزَ بِهِمْ هَذِهِ الْبِلَادَ؟»
[3]. نهج البلاغه، خطبه 15. «وَ اللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَ مُلِکَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُه»
[4]. نهج البلاغه، نامه 53. «وَاعْلَمْ مَعَ ذَلِکَ، أَنَّ فِي کَثِير مِنْهُمْ ضِيقاً فَاحِشاً وَ شُحّاً قَبِيحاً وَاحْتِکَاراً لِلْمَنَافِعِ وَتَحَکُّماً فِي الْبِيَاعَاتِ، وَذَلِکَ بَابُ مَضَرَّة لِلْعَامَّةِ، وَعَيْبٌ عَلَى الْوُلاَةِ؛ فَامْنَعْ مِنَ الاِحْتِکَارِ».