پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مسئولیت‌پذیری فردی در فرهنگ ما، دچار نقص است؛ دانش آموزهایمان نوعاً مسئولیت‌پذیر بار نمی‌آیند. به این صورت دین‌داری ما نیز تضعیف می‌گردد. مسئولیت‌پذیری در امور خانوادگی نیز ضعیف است؛ برای همین آمار طلاق در جامعه، بالا و آمار ازدواج و فرزندآوری کم است. در جامعه ما مسئولیت‌پذیری به عنوان امر اجتماعی هم ضعیف است؛ البته افرادی در این زمینه‌ها چنان فعالند که آبروی کشور در برخی از فعالیت‌ها نسبت به مردم کشورهای دیگر، حفظ می‌گردد.

در معارف اسلامی از امور واجبی سخن به میان آمده که به مسئولیت اجتماعی و سیاسی اشاره کرده و آن را مهم جلوه می‌دهد؛ امر به معروف و نهی از منکر و جهاد در راه خدا، ازجمله آن امور هستند. در قرآن آمده است: «مؤمنون اولیاء یکدیگرند».[1] یعنی مؤمنان امور هم‌دیگر را به عهده دارند. نام فعالیت مسئولانه را در قرآن امر به معروف و نهی از منکر گذاشته است. در اجتماعی که مسئولیت‌پذیری در آن اهمیت دارد و در رأس جامعه، حاکمی الهی قرار گرفته است، مردم وظیفه شناس، همیشه در صحنه‌اند.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «آيا اين شگفت نيست كه معاويه مشتى بلاجوى بى سروپا را فرا مى‌خواند، بدون اینكه هزينه يا عطايى به ايشان دهد، از او پيروى مى‌كنند و من شما را كه يادگار اسلام و باقىمانده مؤمنان نخستين هستيد، دعوت مى‌كنم و هزينه و عطا مى‌دهم و شما از گرد من پراكنده مى‌گرديد و با من مخالفت مى‌ورزيد؟ هر چه مى‌گويم نمى‌پذيريد، خواه چيزى باشد كه خشنودتان سازد يا به خشمتان آورد. كار شما در هر حال، مخالفت با من و سرپيچى از من است».[2]

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مسلمانان صدر اسلام را تربیت کردند؛ آن‌ها تا حدودی مسئولیت‌ پذیری اجتماعی داشتند، ولی مسئولیت‌ پذیری سیاسی نداشتند. مسئولیت‌ پذیری سیاسی به این معنی بوده که برای انسان مهم باشد که قدرت در دست چه کسی است. افرادی که مسئولیت‌ پذیری سیاسی ندارند، می‌گویند «ما که مستقیم درگیر نیستیم، بگذارید زندگی کنیم» یا «سری که درد نمی‌کند چرا دستمال ببندیم؟!»

تمام مصیبت‌هایی که برای اهل‌بیت علیهم‌السلام اتفاق افتاد، ناشی از منافقان، دشمنان، قاتلان و ... نبود؛ آن‌ها کار خود را انجام دادند و انتظاری غیر از این جنایت‌ها از آنان نیست! آنچه موجب این مصیبت‌ها شد، عدم مسئولیت‌ پذیری سیاسی مسلمانان آن دوران بود؛ حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برای فردی که فدک را گرفته بود استدلال کرد، ولی به نتیجه نرسید. آن فرد گفت فدک ملک مسلمانان است؛ حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در حضور مردم استدلال کرد و مردم سرشان را پایین انداخته، گریه می‌کردند؛ حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را دوست داشتند، اما احساس مسئولیت سیاسی نداشتند.

پادشاهان به مردم خود آزادی در امور سیاسی و اجتماعی نمی‌دهند و مردم را به اجبار به سیاست خود فرا می‌خوانند؛ برخی از جوامع مدعی هستند که مردم در انتخابشان آزاد هستند و این انتخاب حق آنان است، ولی در اسلام، این مسئولیت‌پذیری تکلیف می‌شود؛ فرد مسلمان نمی‌تواند از حق خود صرف‌نظر کند و جامعه را به هر نالایقی بسپارد.

در کشور ایران، در زمان انتخابات به مردم گفته می‌شود که بیایید و احساس مسئولیت کنید! رأی دادن و شرکت در انتخابات حق شماست! این مدل، مدل غربی است؛ آنان مردم را به انتخابات فرا می‌خوانند و بعد تا دوره دیگر به مردم کاری ندارند؛ درحالی که در اسلام، مسلمانان باید احساس مسئولیت کرده و شرکت در انتخابات، کمترین وظیفه‌ای است که باید انجام دهند. مسلمانان پس از انتخابات نیز وظیفه و مسئولیت دارند.[3] بنابراین در جامعه اسلامی، از مسلمانان خواسته می‌شود تا در تمام اتفاقات جامعه، در صحنه حضور یابند و به وظیفه شرعی خود عمل کنند.

پی‌نوشت:
[1]. سوره توبه، آیه 71.
[2]. نهج‌البلاغه، خطبه 180.
[3]. ویکی‌پدیا، مدخل «سید محمدباقر صدر» «شهید صدر، در عراق حزبی به نام «الدعوه» راه انداخت و صدام حزب بعث را تأسیس کرد و مردم را وادار به عضویت آن می‌کرد. شهید صدر فتوا داد، عضویت در حزب بعث حرام است. از آیت‌الله سید محمدباقر صدر پس از دستگیری خواستند از فتوای خود بر تحریم عضویت در حزب بعث برگردد و حکم به جواز آن دهد؛ از حزب الدعوه برائت جسته و فتوا به حرمت آن دهد و انقلاب ایران را تأیید نکند. او نپذیرفت؛ در نهایت حکومت از او خواست که یکی از دو شرط اول یا دوم را بپذیرد تا از حصر بیرون آید؛ او این شرط را نیز نپذیرفت. سرانجام به دستور صدام کشته شد».