پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ «حیدرعلی قلمداران » یکی از چهره‌های شاخص جریان قرآن‌بسندگی است که منکر بسیاری از ضروریات شیعه از جمله مسئله امامت بلافصل ائمه اطهار علیهم‌السلام شده است و در این زمینه، شبهات مختلفی را علیه شیعه وارد کرده است؛ از جمله شبهات وی این است که اگر حضرت علی علیه‌السلام اعتقاد به خلافت بلافصل خود داشت و یا اینکه حق او توسط خلفا غصب شده بود، چرا در خطبه 228 نهج‌البلاغه نسبت به خلیفه ثانی، عمر بن خطاب تمجید کرده است؟ آیا ممکن است، امام هدایت و جانشین منصوص رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، غاصبان خلافت را «صالح» بنامد و کسانی را که دستور خدا و رسول را که در غدیرخم اعلام شده بود، زیر پا گذاشته و خود بر خلاف شرع و به ناحق بر مسند خلافت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله تکیه می‌زنند و در دین، بدعت می‌گذارند و باعث گمراهی اکثریت مسلمین عالم می‌شوند، «عامل به کتاب و سنت» بخواند و بر خلاف واقع بفرماید، «از سنت و سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله تجاوز نکردند»؟ آیا هادی امت در حق بدعت‌گذاران و غاصبان منصب الهی دعا می‌کند؟[1]

در نقد و پاسخ به این ادعای قلمداران باید گفت که شارحان نهج البلاغه از شیعه و اهل‌سنت، در تفسیر این خطبه و شخصی که محور این سخن بوده است، اختلاف کرده‌اند. غالب مفسّران اهل‌سنت، آن را اشاره به خلیفه اوّل یا دوم دانسته‌اند؛ درحالی که این مدح بلیغ با مذمت شدیدی که امام علیه‌السلام در خطب مختلف نهج‌البلاغه مخصوصاً خطبه شقشقیه و کلامی که به هنگام دفن حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها و خطبه 202، در نکوهش آنان و نقدهایی که بر کارهای آن دو دارد، به یقین سازگار نیست.

لذا برخی از شارحان شیعه نهج البلاغه، معتقدند که خطبه 228 اشاره به یکی از اصحاب خاص آن حضرت است و عمدتاً نظرها به سوی مالک اشتر متوجّه شده است؛ به خصوص که در عبارات منقول از آن حضرت، چنان مدح بلیغی از مالک دیده می‌شود که شایستگی او را برای این کلام نشان می‌دهد؛ ازجمله روایتی را ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه خود، از آن حضرت نقل کرده است: «رَحِمَ اللهُ مالِکاً فَلَقَدْ کانَ لی کَما کُنْتُ لِرَسُولِ اللهِ ص».[2] «خداوند، مالک را رحمت کند که به یقین برای من چنان بود که من برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بودم».

بنابراین باید گفت که با توجه به سایر خطبه‌های حضرت در نهج‌البلاغه و مذمت شدیدی که امام علیه‌السلام نسبت به خلیفه دوم دارد، مخصوصاً خطبه شقشقیه و کلامی که به هنگام دفن حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها در نکوهش و نقد خلیفه دوم به کار بردند، روشن می‌سازد که مراد از «فلان» در این خطبه، یا شخصی غیر از خلیفه دوم است و یا از باب تقیه اینگونه گفته‌اند و برخی اصطلاحات مطرح شده در خطبه را تأویل کرده‌اند.

پی‌نوشت:
[1]. قلمداران ، حیدرعلی، شاه‌راه اتحاد، ص24.
[2]. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج15، ص98.
[3]. علوی عاملی، احمد بن زین العابدین‏، الحاشیة علی أصول الکافی، ص108، محقق، مصحح، حسینی اشکوری، صادق‏، قم، دار الحدیث‏.