پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی از نويسندگان شاخص جريان «قرآن‌بسندگی» یا «قرآنیون»، ادعای تعارض بخشی از زيارت جامعه كبيره، با قرآن را مطرح كرده‌اند. آنها معتقدند كه این فراز از زیارت جامعه کبیره «وأشرقت الأرض بنورکُم».[1] که ائمه علیهم‌السلام را نور الهی در زمین معرفی می‌کند، با آیه شریفه «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»؛[2] «و زمین (در آن روز) به نور پروردگارش روشن مى‌شود» در تعارض است.

«حیدرعلی قلمداران» یکی از چهره‌های شاخص این جریان، در ادامه این بخش می‌نویسد: «این فقرات می‌رساند که ائمه هدا علیهم‌السلام، خدای جهان و پروردگار عالمیان‌اند. شرک از این واضح‌تر چیست؟ و اگر اینها شرک و کفر نباشد، دیگر در جهان شرک و کفری نیست».[3]

در مقام نقد و پاسخ باید گفت، تعارض بدوی و ظاهری دو عبارت، قابل رفع است؛ به این صورت که احتمالات زیادی در تفسیر این آیه شریفه و همچنین این بخش از زیارت جامعه وجود دارد که پذیرش هر یک از آنها، باعث می‌شود که تعارض بدوی و اولیه رفع شود و این دو عبارت با یکدیگر قابل جمع باشند.

اولین احتمال آن است که آیه مذکور، مربوط به قیامت و حوادث پس از آن باشد. در این آیه شریفه، خداوند متعال می‌فرماید: «و (در رستاخیز) زمین به نور پروردگارش روشن می‌شود و نامه (اعمال) نهاده می‌شود و پیامبران و گواهان آورده می‌شوند و بینشان به حق داوری می‌شود؛ در حالی که آنان مورد ستم واقع نمی‌شوند».[4] آیات پیش از این آیه، در سوره زمر نیز در مورد قیامت است. علاوه بر این، نور خداوند همانند سایر انوار نیست و خدا منزه از شبه و مثل داشتن و دیده شدن است؛ لذا مفسران، روشن شدن زمین را به روشن شدن آن با عدل الهی تفسیر کرده‌اند.[5]

در واقع، این آیه را باید چنین تفسیر کرد که چشمان زمینیان، به نور عدل پروردگار روشن می‌شود. برخی مفسران حتی در میان اهل‌سنت، ضمن تفسیر این آیه بدین شکل، انحصار روشن شدن زمین به نور عدل پروردگار را نپذیرفته‌اند و آن را برای دیگران نیز ممکن دانسته‌اند.[6]

در مقابل، احتمال آن هست که عبارت زیارت جامعه کبیره، برخلاف آیه کریمه -که در حال بیان حالات قیامت است- در حال اشاره به عالم دنیا باشد. بر مبنای این تبیین، زمین و اهل آن، از نور علم و هدایت امامان علیهم‌السلام در دنیا متنعم هستند (بنا بر عبارت زیارت جامعه کبیره) لازم است برای یافتن مسیر هدایت و طریق سعادت، از این نور بهره بجویند و آنچه که در آیه 69 سوره زمر آمده، مربوط به عالم قیامت است؛ بنا‌براین تعارض اولیه و ظاهری میان این دو عبارت رفع می‌شود.

پی‌نوشت:
[1]. فرازی از زیارت جامعه کبیره.
[2]. سوره زمر، آیه 69.
[3]. قلمداران، حیدر علی، زيارت قبور بين حقيقت و خرافه، ص119.
[4]. سوره زمر، آیه 69.
[5]. شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص47 .
زمخشری، تفسیر کشاف، ج4، ص145.
فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ج4، ص331.
[6]. زمخشری، تفسیر کشاف، ج4، ص145.