پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حدیث‌ستیزی یکی از چالش‌هایی است که جهان اسلام در طول تاریخ با آن مواجه بوده است و سابقه‌ای دیرینه دارد. در دوران معاصر نیز این چالش، در قالب جریان قرآن‌بسندگی ظهور یافته که مبتنی بر نفی و انکار سنت است. این جریان که قرآن را یگانه منبع استنباط احکام شرعی می‌داند، موسوم به «قرآنیون» و «اهل القرآن» است. این جریان برای انکار حجیت احادیث شیعه، شبهات مختلفی را مطرح کرده‌اند: به‌عنوان‌مثال «یحیی محمد» شخصیتی که منتقد حجیت احادیث در عصر حاضر است، به انکار حجیت حدیث در استنباط احکام شرع پرداخته و احادیث شیعه را ناکارآمد خوانده است. وی در کتاب مشکلة الحدیث، برای زیر سؤال‌ بردن اعتبار احادیث شیعه، شبهه‌ای را به این شرح مطرح می‌کند که: «تعدد آثار و تألیفات شیعه در موضوع جرح‌ و تعدیل راویان، از عصر معصومین علیهم‌السلام تا دوره شیخ طوسی، به بیش از صد مورد می‌رسد؛ اما دو مشکل اساسی در اینجا به چشم می‌خورد. نخست آنکه هیچ یک از این کتاب‌ها، جامعیت لازم را نداشته و صرفاً دست‌نوشته‌هایی جزئی بوده‌اند که هیچ کدام به‌صورت کامل به جرح و توثیق راویان نپرداخته‌اند، به جز ابن‌غضائری که دارای دو کتاب بوده و ورثه‌اش آنها را از میان برده‌اند؛ دوم اینکه کتاب‌هایی که غالباً در عصر صدور احادیث، تألیف شده‌اند، اثری باقی نمانده و تنها کتاب‌های چهارگانه رجال شیعه در کنار رجال برقی و عقیقی به دست ما رسیده است که این دو مورد اخیر، جزء اصول رجالی شیعه محسوب نمی‌شوند».[1]

یحیی محمد از این مطالب، این‌چنین نتیجه می‌گیرد که باتوجه‌ به فاصله زمانی دوره ائمه علیهم‌السلام و راویان عصر حضور تا زمان تألیف جوامع رجالی شیعه توسط نجاشی و شیخ طوسی که حدود سیصد سال فاصله است، چگونه می‌توان به توثیقات بزرگان رجالی نامبرده در مورد راویان عصر ائمه علیهم‌السلام اعتماد کرد؟

پاسخ:
مهم‌ترین نقدی که بر این شبهه وارد است، عدم توجه نویسنده به راه‌های اثبات وثاقت راوی در علم رجال شیعه است. وی اساس جرح و توثیق راویان را تنها بر اساس آنچه از کتب اربعه رجالی به دست می‌آید، دانسته و از سایر راه‌های اثبات وثاقت راوی (مانند توثیقات عام) غفلت کرده است؛ درحالی‌که احراز وثاقت راویان دو طریق دارد؛ یا از طریق توثیق عام است یا از راه توثیق خاص و توثیقات رجالی کتب اربعه که مدنظر محمد یحیی است، فقط بخشی از توثیقات خاص محسوب می‌شود.

مراد از توثیقات عام (که یحیی محمد از آن غفلت کرده) به این معنی است که جماعتی از راویان، ضمن یک قاعده کلی و عنوان معین، مورد توثیق قرار می‌گیرند.[2] عناوینی همچون، اصحاب اجماع بودن، مشایخ علی بن ابراهیم قمی، مشایخ جعفر بن محمد قولویه قمی در کامل الزیارات، توثیقات شیخ مفید در کتاب الارشاد، مشایخ نجاشی و ... که اگرچه در اعتبار برخی از این توثیقات، اختلاف وجود دارد، اما کلیت آن مورد توافق و اجماع است.[3]

بنابراین نباید ساده‌انگارانه در جرح‌وتعدیل راویان، تنها کتب اربعه رجالی را مدّنظر قرار داد و در نتیجه این حصر، به فاصله زمانی بین این کتب و دوران راویان ایراد گرفت، چنانکه یحیی محمد درصدد القای آن است و به این دلیل، سعی دارد اعتبار روایات شیعه را زیر سؤال ببرد.

پی‌نوشت:
[1]. یحیی محمد، مشکلةالحدیث، ص225، بیروت، انتشار العربی.
[2]. سبحانی، جعفر، کلیات علم رجال، ص50.
[3]. حسینی صدر، سید علی، الفوائد الرجالیه، ص72.